Βιογραφία - Μαρτυρίες
Η Αγαθίδειος Βιβλιοθήκη Προυσού, μέρος του κληροδοτήματος του ευεργέτη Αναστασίου Αγαθίδη (Προυσός 1816-Λονδίνο 1881), είναι το μοναδικό υλικό τεκμήριο της ζωής ενός σημαντικού Έλληνα και πρώτου δασκάλου της ελληνικής κοινότητας του Λονδίνου, με μαθητές όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης. Δημιουργήθηκε κατά τις τέσσερις δεκαετίες παραμονής του στη Μεγάλη Βρετανία και με την Αγαθίδειο Σχολή Προυσού λειτούργησαν ως σημείο αναφοράς για την κοινότητα της ορεινής Αιτωλίας στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού. Η παρούσα μελέτη καταγράφει την πολυκύμαντη ιστορία της από το βικτωριανό Λονδίνο έως σήμερα, όπως και τους τίτλους των βιβλίων που διασώζονται, στο πλαίσιο της προστασίας και ανάδειξής της. Επίσης εξετάζει τη σύγχρονη μουσειακή ιδιότητα και την πολιτισμική της αξία ως ιστορικής βιβλιοθήκης. Εμμέσως βιογραφεί τον κτήτορά της και σκιαγραφεί τα πρόσωπα που συνδέθηκαν με τη λειτουργία της, ενισχύοντας την τοπική αλλά και ευρύτερη κοινοτική μνήμη.
Η επίδραση του χρόνου σε όλο τον χώρο και τα αντικείμενα της Αγαθιδείου, το είδος των αντικειμένων (βιβλία με χειροποίητη βιβλιοδεσία) και η ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση μακροχρόνια, της προσδίδουν τη μαγική αύρα της πνευματικότητας και της απόστασης από την ύλη.
Η δραματική περιπέτεια του Ελληνισμού, από τη στιγμή που κατορθώνει να αποτινάξει την οθωμανική κυριαρχία από το νότιο τμήμα του ελλαδικού χώρου και να δημιουργήσει ανεξάρτητη εθνική-κρατική εστία (ενώ μένει έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους ένα μεγάλο μέρος Ελλήνων με αναπτυγμένη τη συνείδηση της εθνικής τους ταυτότητας), εξακολουθεί να είναι και σήμερα βίωμα και όχι παρελθόν. Οι Έλληνες πρόσφυγες από την Τουρκία, από τη Βουλγαρία, την Αίγυπτο, από τη Ρωσία και τη Γεωργία, από την Κύπρο, από την Αλβανία αποτελούν ένα φλέγον θέμα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου.
Παρά τη διαφορετική τους προέλευση, οι ομάδες των προσφύγων παρουσιάζουν αρκετά κοινά σημεία. Ωστόσο, κάθε προσφυγική κοινωνία έχει τα ιδιαίτερά της χαρακτηριστικά, όχι μόνον επειδή η έξοδος υπαγορεύτηκε από ποικίλες πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και διεθνείς συγκυρίες, αλλά και γιατί αναπτύχθηκε κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Η περίπτωση των Κυδωνιατών-Αϊβαλιωτών που εξετάζω είναι εντελώς ιδιόμορφη, αφού οι Κυδωνίες είχαν πετύχει, με την ανοχή της Υψηλής Πύλης, να δημιουργήσουν μια μεγάλη, ανεξάρτητη και πραγματικά ελεύθερη ελληνική νησίδα μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η έρευνα ενός τέτοιου θέματος, το οποίο εμπίπτει στην ιστορία του μητροπολιτικού όσο και του αλύτρωτου Ελληνισμού, δεν έτυχε ως τώρα της δέουσας προσοχής. Δύο ιστορίες των Κυδωνιών που δημοσιεύτηκαν δεν ανταποκρίνονται στις επιταγές της ιστορικής επιστήμης άλλωστε, ουσιαστικά, δεν ασχολούνται με το θέμα των προσφύγων. Έτσι ξεκίνησε η συστηματική και μακροχρόνια ενασχόλησή μου με το ζήτημα των Κυδωνιατών προσφύγων οι οποίοι με οδηγούσαν συνεχώς στις πηγές της ιστορίας της αδούλωτης πόλης τους.