Ξένη λογοτεχνία
Στον τόμο συγκεντρώνονται τριάντα τρία κείμενα από δημόσιες παρεμβάσεις του σπουδαίου νομπελίστα συγγραφέα. Η φήμη του ως δημιουργού και το κύρος του ως διανοούμενου είχαν καταστήσει τις απόψεις του περιζήτητες παντού. Ο εξεγερμένος Αλμπέρ Καμύ τοποθετείται στο επίκεντρο του παραλόγου, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τόσο την κοινή μας μοίρα όσο και την ατομική ελευθερία του καθενός. Κινούμενος με ηθική συνέπεια από το ένα ζήτημα στο άλλο, εκφράζει και αποσαφηνίζει μια στράτευση η οποία σκοπό έχει να ξαναδώσει φωνή, πρόσωπο και αξιοπρέπεια σε εκείνους που τα στερήθηκαν εξαιτίας μισού αιώνα σάλου και οργής. Παράλληλα, θίγει την εσφαλμένη χρήση των λέξεων και την υπερβολή των ιδεών που μεταμόρφωσαν τον άνθρωπο σε λύκο για τον ίδιο του τον εαυτό. Υπάρχει μια “Κρίση του Ανθρώπου”. Ο Καμύ την καταγράφει και την εξηγεί, διατυπώνοντας συστηματικά τις αιτίες και τα συμπτώματά της. Γνωρίζει ότι αυτό που διακυβεύεται είναι ο πολιτισμός και το αίσθημα αδελφοσύνης που ενώνει τους ανθρώπους στον αγώνα τους ενάντια στο πεπρωμένο τους. “Προτιμώ τους στρατευμένους ανθρώπους από τις στρατευμένες λογοτεχνίες. Θάρρος στη ζωή και ταλέντο στο έργο δεν είναι και λίγο”, έγραφε στα Σημειωματάριά του
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Ο Πρώτος Άνθρωπος ξανακάνει όλη τη διαδροµή για ν’ ανακαλύψει το µυστικό του: δεν είναι ο πρώτος. Κάθε άνθρωπος είναι ο πρώτος άνθρωπος, κανείς δεν είναι. Γι’ αυτό πέφτει στα πόδια της µητέρας του. – Ακρόπολη. Ο άνεµος σάρωσε όλα τα σύννεφα, και το φως, το πιο λευκό και το πιο δυνατό, πέφτει από τον ουρανό. Περίεργο συναίσθηµα όλο το πρωινό πως βρίσκοµαι σε τούτο το µέρος εδώ και πολλά χρόνια, πως βρίσκοµαι στο σπίτι µου, χωρίς µάλιστα να µε ενοχλεί η διαφορετική γλώσσα. – Νόµπελ. Περίεργο συναίσθηµα συντριβής και µελαγχολίας. Όταν ήµουν 20 χρονών, φτωχός και γυµνός, γνώρισα την πραγµατική δόξα. Τη µητέρα µου. – 7 Νοεµβρίου, 45 χρονών. Όπως το ήθελα, µέρα µοναξιάς και σκέψης. Να ξεκινήσω να εφαρµόζω από τώρα τούτη την αδιαφορία που θα πρέπει να ολοκληρωθεί στα πενήντα µου. Εκείνη την ηµέρα, θα κυριαρχήσω. – Η δηµοκρατία δεν είναι ο νόµος της πλειονότητας αλλά η προστασία της µειονότητας. – Η µαµά χειρουργήθηκε. Το τηλεγράφηµα του Λ. φτάνει το Σάββατο το πρωί. Το επόµενο βράδυ, αεροπλάνο στις τρεις τα ξηµερώµατα. Εφτά η ώρα στο Αλγέρι. Πάντα η ίδια εντύπωση στο πεδίο του Λευκού-Σπιτιού: η γη µου. Και όµως ο ουρανός είναι γκρίζος, ο αέρας ελαφρύς και σπογγώδης. Εγκαθίσταµαι στην κλινική, στα υψώµατα πάνω από το Αλγέρι. Μεταξύ 1951 και 1959, ο Καµύ γράφει το Καλοκαίρι, την Πτώση, την Εξορία και το Βασίλειο, αντιδρά απέναντι στην τραγωδία του πολέµου της Αλγερίας, στην πολεµική που δηµιουργείται γύρω από τον Επαναστατηµένο άνθρωπο, κάνει δύο ταξίδια στην Ελλάδα, στην Ιταλία, παίρνει το βραβείο Νόµπελ… Τα Σηµειωµατάρια αυτά, τα τελευταία, συχνά σηµειώσεις εργασίας, γίνονται εν τέλει το προσωπικό του ηµερολόγιο, και επιβεβαιώνουν την επίµονη αναζήτηση της αρµονίας «µέσα από τα πιο δύσβατα µονοπάτια, τις ταραχές, τους αγώνες». Ανάµεσα στις ηµερολογιακές καταγραφές, βρίσκουµε σηµειώσεις για µελλοντικά συγγραφικά σχέδια και, βεβαίως, τον Πρώτο Άνθρωπο, το τελευταίο ανολοκλήρωτο βιβλίο του, που έµελλε να εκδοθεί 34 χρόνια µετά τον θάνατό του στο φοβερό αυτοκινητιστικό ατύχηµα της 4ης Ιανουαρίου 1960. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει το αναλυτικό ευρετήριο των τριών τόµων.
Κοινωνιολογία
«Επαναστατώ, άρα υπάρχουµε» επιβεβαιώνει ο Αλµπέρ Καµύ. Η εξέγερση είναι ο µόνος τρόπος για να ξεπεράσουµε το παράλογο. Αλλά το αληθινό θέµα του Επαναστατηµένου ανθρώπου είναι τα ερωτήµατα που θέτει το διεισδυτικό πνεύµα του Καµύ: Πώς ο άνθρωπος, στο όνοµα της εξέγερσης, συµβιβάστηκε µε το έγκληµα; Πώς η εξέγερση κατέληξε στα αυταρχικά κράτη του 20ού αιώνα που αντιγράφουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Πώς η ανθρώπινη περηφάνια αλλαξοδρόµησε;
Ο Επαναστατηµένος άνθρωπος είχε ευθύς εξαρχής τεράστιο αντίκτυπο, προκάλεσε όµως και πολλές αντιδράσεις από διάφορες πλευρές: κοµουνιστές, σουρεαλιστές, υπαρξιστές, χριστιανούς… Οι σύγχρονοι του Καµύ δεν ήταν αρκετά ώριµοι για να παραδεχτούν αλήθειες που επιβλήθηκαν τα κατοπινά χρόνια, καθιστώντας τον Επαναστατηµένο άνθρωπο έργο επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε.
«…Το επαναστατικό πνεύµα στην Ευρώπη µπορεί επίσης, για πρώτη και τελευταία φορά, να στοχαστεί πάνω στις αρχές του, ν’ αναρωτηθεί ποια παρέκκλιση το οδηγεί στον χαµό της τροµοκρατίας και του πολέµου, και να ξαναβρεί, µαζί µε τις αιτίες της εξέγερσής του, την πίστη του σε τούτες τις αρχές».
Ένα από τα σπουδαιότερα µανιφέστα ανθρωπισµού. The Times
Βιογραφία - Μαρτυρίες
«Πρώτα πρώτα πρέπει να σωπαίνουµε – να καταργούµε το κοινό και να έχουµε το κουράγιο της αυτοκριτικής. Να εξισορροπούµε µια προσεκτική καλλιέργεια του σώµατος µε την πλήρη συνείδηση της ζωής. Να εγκαταλείπουµε κάθε αξίωση και ν’ αφοσιωνόµαστε σ’ ένα διπλό έργο απελευθέρωσης – ως προς τα χρήµατα και ως προς τις µαταιοδοξίες και τις µικροψυχίες µας. Να ζούµε ακολουθώντας τους κανόνες του παιχνιδιού. Δεν είναι υπερβολικά τα δύο χρόνια από µια ολόκληρη ζωή για να σκεφτούµε πάνω σ’ ένα µόνο πράγµα. Πρέπει να εξουδετερώσουµε οριστικά όλες τις προηγούµενες καταστάσεις και να βάλουµε όλη µας τη δύναµη, πρωτίστως για να µην ξεµάθουµε τίποτα, κατόπιν για να µάθουµευποµονετικά».
Ο Αλµπέρ Καµύ αντιµέτωπος τόσο µε τον κόσµο όσο και µε τον εαυτό του. Με περιέργεια για όλους και για όλα, διηγείται ένα συµβάν, «πιάνει» µια αίσθηση, αποτυπώνει –για να επιστρέψει αργότερα σε αυτές– ιδέες και µνείες. Οι σηµειώσεις αφορούν τα παιδικά του χρόνια, αρχικά, τα αναγνώσµατά του εκείνης της εποχής. Τις σκέψεις, κατόπιν, που θα πλέξουν τα θέµατα από όπου θ’ αναδυθούν ο Ευτυχισµένος θάνατος, ύστερα ο Ξένος, αποσπάσµατα του Μύθου του Σισύφου και της Πανούκλας, που προαναγγέλλουν τον Επαναστατηµένο άνθρωπο. Τα Σηµειωµατάρια µας µισανοίγουν την πόρτα της εσωτερικής ζωής του Καµύ, σε µια ατµόσφαιρα οικειότητας που φωτίζει το έργο του, ενώ αποτελούν, παράλληλα, µια θαυµαστή µαρτυρία για τη σχέση του µε τον κόσµο.
Γενικά
«…Αυτό που θα διαβάσει ο αναγνώστης στον “Ξένο”, είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που, δίχως τίποτα το ηρωικό στη συμπεριφορά του, δέχεται να πεθάνει για την αλήθεια. Ένιωσα εξάλλου την ανάγκη να πω, κι ας μοιάζει παράδοξο, πως προσπάθησα ν’ αποδώσω με τον ήρωά μου τον μόνο Χριστό που μας αξίζει. Είναι φανερό λοιπόν, μετά τις εξηγήσεις μου, ότι το είπα χωρίς πρόσθεση βλασφημίας, απλώς και μόνο με την κάπως ειρωνική τρυφερότητα που δικαιούται να νιώθει ένας καλλιτέχνης για τα πρόσωπα που δημιουργεί».
Αλμπέρ Καμύ, 1954
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Ζακ Κορμερί, ταξιδεύει στη γενέθλια πόλη του, στο Αλγέρι. Μια πλημμυρίδα αναμνήσεων τον υποχρεώνει ν’ αναμετρηθεί με το παρελθόν του. Θυμάται τη φτώχεια, την ορφάνια, τους παθιασμένους με το ποδόσφαιρο συνομηλίκους του, αλλά και τον εμπνευσμένο δάσκαλο που του εμφύσησε την αγάπη για το διάβασμα και τα βιβλία. Ώριμος άντρας πια, ζει στη Γαλλία και αναρωτιέται σε ποια πλευρά της Μεσογείου ανήκει. “Τελικά, θα μιλήσω για κείνους που αγαπούσα” γράφει ο Αλμπέρ Καμύ σε μια σημείωση για τον Πρώτο άνθρωπο.
Το κατεξοχήν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του ανασύρθηκε ημιτελές από τα συντρίμμια του αυτοκινήτου όπου ο ίδιος έχασε πρόωρα τη ζωή του. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου αναδύονται η προσωπικότητα και η ευαισθησία του Καμύ, οι ρίζες της σκέψης και οι απαρχές της ιδεολογικής στράτευσής του. Γιατί, σε όλη του τη ζωή, ήθελε να μιλάει εξ ονόματος εκείνων στους οποίους απαγόρευαν το λόγο. Ο ίδιος είχε πει κάποτε ότι οι συγγραφείς “τρέφουν την ελπίδα ότι θα ξαναβρούν τα μυστικά μιας οικουμενικής Τέχνης η οποία, με ταπεινότητα και μαεστρία, θα ξανάδινε επιτέλους ζωή σε ήρωες με σάρκα και διάρκεια”.
Ο πρώτος άνθρωπος είναι ο τελευταίος Καμύ, πάντα συγκινητικός, πάντα συναρπαστικός.
Ξένη λογοτεχνία
«Δεν βρίσκουμε ευχαρίστηση στα ταξίδια. Θα έλεγα μάλλον ότι πρόκειται για ασκητικό τρόπο ζωής. Ταξιδεύουμε για την καλλιέργειά μας, εάν, λέγοντας καλλιέργεια, εννοούμε την εξάσκηση της πιο ενδόμυχης αίσθησής μας, της αίσθησης δηλαδή της αιωνιότητας» έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ για τα ταξίδια, όντας ο πιο φιλοσοφημένος περιηγητής διαφορετικών τόπων και συνειδήσεων.
Έχοντας ταξιδέψει σε διαφορετικές ηπείρους και με άλλες ιδιότητες, μπορούσε να διαχωρίσει τη λογική της επεξεργασίας του δημοσιογραφικού βλέμματος από αυτήν του συγγραφέα, κάτι που φαίνεται από τη διαφορά που χαρακτηρίζει το ύφος των καταχωρίσεων στα περίφημα Σημειωματάριά του, απ’ όπου προέρχονται τα αποσπάσματα αυτού του βιβλίου.
Ειδικά στο ταξίδι του στη Βόρεια Αμερική, την οποία επισκέπτεται αρχικά ως δημοσιογράφος από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο, δύο χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1946, και τρία χρόνια αργότερα, από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο του 1949, η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι εντελώς διαφορετική.
Ο Καμί εντυπωσιάζεται από τη ριζική διαφορά που έχει η Αμερική από την Ευρώπη, την οποία ενίοτε καταγράφει όλο θαυμασμό, ενώ αντιθέτως φαίνεται αρκετά καχύποπτος με την υπερβολή που διαπερνά όχι μόνο τα κτίρια αλλά και τις αντιδράσεις. Στη Νότια Αμερική οι συνθήκες είναι άλλες, καθώς την επισκέπτεται όντας πλέον ο γνωστός και καταξιωμένος Γάλλος συγγραφέας. Μόνο που εκεί τον περιμένει άλλη μια κρίση φυματίωσης, που αλλάζει άρδην τις ήδη αυστηρές προσλαμβάνουσές του αναφορικά με τον περιβάλλοντα κόσμο.
Ξένη λογοτεχνία
Τι είναι ο Καλιγούλας; Άγγελος που αναζητά το απόλυτο ή αιμοδιψές τέρας; Πριν από τον πόλεμο, ο Αλμπέρ Καμύ τον αντιλαμβανόταν ως έναν ήρωα του παραλόγου. Κατόπιν, η δική του εκδοχή για τον Ρωμαίο αυτοκράτορα θεωρήθηκε, μεταξύ άλλων, και μια αλληγορία για τον ναζισμό. Έκτοτε, εδώ και δεκαετίες, ο συγκεκριμένος χαρακτήρας κατατάσσεται στους πλέον πολύσημους και νευραλγικούς του σύγχρονου θεάτρου.
Στην Παρεξήγηση, η Μάρθα και η μητέρα της δολοφονούν τους πελάτες του πανδοχείου τους για να αρπάξουν τα χρήματά τους. Μια «σύγχρονη τραγωδία», όπου η δυστυχία δεν προέρχεται από μια τύφλωση, όπως στους αρχαίους Έλληνες δημιουργούς, αλλά από μια απεγνωσμένη επιθυμία για ευτυχία.
Τον Φεβρουάριο του 1905, στη Μόσχα, μια ομάδα τρομοκρατών, οι οποίοι ανήκουν στο Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, οργανώνει μια βομβιστική επίθεση εναντίον του Μεγάλου Δούκα Σεργκέι, θείου του Τσάρου. Οι ιδιάζουσες καταστάσεις που προηγήθηκαν και επακολούθησαν αποτελούν τον πυρήνα των Δικαίων.
Στην Κατάσταση πολιορκίας, μια απρόβλεπτη συμφορά αναστατώνει τους κατοίκους μια παραθαλάσσιας πόλης. Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν είναι φοβισμένοι; Σε αυτόν τον τόμο συγκεντρώνονται τα τέσσερα κορυφαία δείγματα της πρωτότυπης δραματουργικής τέχνης του νομπελίστα συγγραφέα.
Λέσχη Ανάγνωσης
Το Καλοκαίρι είναι μια συλλογή δοκιμίων, γραμμένων από το 1939 έως και το 1953, με κοινό συνδετικό άξονα τον ήλιο της Μεσογείου, τις αναμνήσεις του Καμύ από την Αλγερία, τις τραγωδίες της Ευρώπης ‒την ανθρωπότητα που ασφυκτιά κάτω από τις δικτατορίες, αιμορραγεί από τους πολέμους, ξεψυχά στα μίση‒ αλλά και την ομορφιά για την οποία, όπως ο ίδιος λέει, «οι Έλληνες πήραν τα άρματα». Με ύφος λιτό, που αρμόζει στο μεσογειακό καλοκαίρι, και γλώσσα απολαυστική αναζητά το πιο αναγκαίο στη ζωή: το φως και την ευτυχία.