Ελληνική λογοτεχνία
Ζω σε μια χώρα
αντικατοπτρισμό
στη θέση άλλης·
μα ποιος κατοίκησε ποτέ
τη μεταφορά.
Ένα επτάχρονο κορίτσι ονειρεύεται μια πατρίδα που ξέρει πως υπάρχει κι ας μην τη βλέπει κανείς άλλος. Ένα χωριό κοντά στα σύνορα που είναι όλα τα χωριά όπου κάποτε είδαμε για πρώτη φορά τη θάλασσα κι ας μην είχε θάλασσα. Ένα σχολικό βιβλίο της ιστορίας γεμάτο ζωτικά ψεύδη. Μια χώρα που επιζητεί το δράμα και παρακαλά να αφανιστεί. Παιδιά θαύματα που καίγονται για να βρούνε τους χρησμούς τους οι κατοπινοί. Και το μάτι του ποιητή που υπερίπταται και καταγράφει τα πάντα από ψηλά. Τι έννοια μπορεί να έχει η πατρίδα σήμερα; Σε ποιο σημείο το προσωπικό βίωμα τέμνει το συλλογικό;
Η ποιητική ενότητα «Δόξα Έβρου», δομημένη σε τρεις γεωγραφικές όσο και αλληγορικές ενότητες (Δόξα Έβρου-Άπτερα-Ελεύθερνα) διασχίζει, σε μία κυκλική πορεία, τον χρόνο και την Ιστορία· με σημείο αφετηρίας και εφαλτήριο εκτίναξης τη φαντασία ακολουθεί μια ζωή και μια χώρα που έχουν παραδοθεί στον ζόφο και την οδύνη μέχρι να οδηγηθούν στην ελευθερία και την ανύψωση.
Η Ειρήνη Γιαννάκη στην παρούσα έκδοση χαρτογραφεί με στιβαρότητα, τόλμη αλλά και αψεγάδιαστη γεωμετρία μια πατρίδα που εκτείνεται στο άπειρο, περιπαίζει εθνικούς μύθους και ξεθυμασμένες δόξες του παρελθόντος, ανασυνθέτει προσωπικές και συλλογικές τραγωδίες και αναψηλαφεί όψεις της νεοελληνικής ταυτότητας από την πλευρά των κοριτσιών που δεν γράφτηκε ποτέ η δική τους πλευρά της ιστορίας, για να αποφανθεί στο τέλος πως
Η ποίηση είναι η απέναντι στεριά
που βλέπεις μα ποτέ δεν φτάνεις
μόνο που είσαι ήδη εκεί
αλλιώς δεν θα ’χες αναρωτηθεί.
Η Ειρήνη Γιαννάκη έχει δημοσιεύσει κριτικές, άρθρα και δοκίμια σε λογοτεχνικά περιοδικά και στο διαδίκτυο. Έχει εκδώσει ένα βιβλίο ποίησης («Η Αλφαβήτα των πραγμάτων», Μελάνι, 2017) και μία ανθολογία ποίησης του Τέλλου Άγρα («Τέλλος Άγρας», εισαγωγή- ανθολόγηση της ιδίας, Σειρά: «Δύο αιώνες ελληνικής ποίησης», Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος, 2022). Η «Δόξα Έβρου» είναι το δεύτερο ποιητικό της βιβλίο.
Ο Γιάννης Ευσταθιάδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1946. Έχει εκδώσει ποίηση, πεζά, μικρά δοκίμια για τη μουσική και, με το ψευδώνυμο Απίκιος, γαστρονομικά κείμενα.
Ποίηση
Η ποιητική συλλογή Υπερώον γράφτηκε στην Αθήνα, απ’ την 1 του Μάρτη ως τις 21 του ίδιου μήνα. Η Β’ γραφή των ποιημάτων έγινε πάλι στην Αθήνα, απ’ τις 6-29 του Απρίλη και στον Κάλαμο απ’ τις 30 του Απρίλη ως την 1 του Μάη 1985.
ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Υπερώον. Μια ανέκδοτη συλλογή του Γιάννη Ρίτσου. Μία απ’ τις πολλές, σχεδόν πενήντα, που άφησε πίσω, μετά το θάνατό του, ολοκληρωμένες, έτοιμες για έκδοση. Ορισμένες από αυτές εκδόθηκαν αμέσως μετά στον τόμο Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα και κάποιες άλλες συμπεριλήφθηκαν αργότερα στους τόμους Ποιήματα που ακολούθησαν, με καθαρά χρονολογικά κριτήρια.
Στο διάστημα που προηγήθηκε, μετά την ανακοίνωση αυτής της έκδοσης, δέχτηκα διάφορα ερωτήματα σχετικά. Δύο είναι τα κυρίαρχα: Γιατί αυτή η συλλογή – ή και πολλές άλλες – δεν είχε εκδοθεί στη διάρκεια της ζωής του Ρίτσου; Γιατί η αυτόνομη έκδοση αυτής της συγκεκριμένης συλλογής τώρα;
Είναι γνωστό – ή τουλάχιστον εγώ το έχω ξαναπεί – πως ο Γιάννης Ρίτσος θεωρούσε την ποίηση τόσο απαραίτητη για την ύπαρξή του, όσο και την αναπνοή του. Έγραφε λοιπόν καθημερινά, ώρες πολλές, κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια τεράστια ποιητική παραγωγή. Τρεις και τέσσερις και πέντε ή και περισσότερες ποιητικές συλλογές μέσα σ’ ένα χρόνο είναι λογικό πως για λόγους πρακτικούς δεν θα μπορούσαν να εκδοθούν στη διάρκεια του έτους γραφής τους. Ούτε οι εκδότες του μα ούτε και το αναγνωστικό κοινό θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν μια τέτοια παραγωγή. Αναγκαστικά λοιπόν έπρεπε να επιλέξει τι θα εκδοθεί και τι όχι.
Οι επιλογές του δεν είχαν χαρακτήρα «αυτολογοκρισίας», όπως έχω ακούσει να λέγεται, αλλά εξαρτιόνταν από τη διάθεσή του την εκάστοτε περίοδο και από τη συγκυρία.
Η συλλογή Υπερώον, γραμμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1980, αποτελείται από ποιήματα αυτοβιογραφικά, που ταυτόχρονα αντανακλούν το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν. Εποχή κρίσης ηθικής τα χρόνια εκείνα, δεν μπορεί παρά να έχει συνάφεια με την κρίση την οικονομική που βιώνουμε ως συνέπεια και του ηθικού εκείνου ελλείμματος που, ανάμεσα σε άλλα, προετοίμασε το έδαφος για το σήμερα. Τα ποιήματα αυτά είναι, νομίζω, με τον τρόπο τους επίκαιρα, και για τούτο θεώρησα πως θα άξιζε να αποδοθούν στο κοινό σε μια αυτόνομη έκδοση.
Έρη Ρίτσου
Ποίηση
Αρχές της δεκαετίας του 1950, την εποχή που γράφονταν τα ποιήματα της συλλογής «Λιποτάχτες», ο Γιάννης Θεοδωράκης (1932 – 1996) ήταν τελειόφοιτος Γυμνασίου στον Γαλατά των Χανίων· εκεί, όπου ο αδελφός του, Μίκης, φτάνει στις 23 Αυγούστου του 1949 με το ατμόπλοιο «Ελένη», σοβαρά τραυματισμένος από τα βασανιστήρια της Μακρονήσου. Ο Εμφύλιος στην Κρήτη είχε λήξει ένα χρόνο νωρίτερα από τις τελευταίες μάχες στον Γράμμο και το Βίτσι, και η καταδίωξη των εναπομεινάντων Κρητικών ανταρτών συνεχιζόταν μέσα σε ένα καθεστώς φόβου και τρομοκρατίας του τοπικού
πληθυσμού από την πλευρά των κυβερνητικών δυνάμεων, της Χωροφυλακής, της Εθνοφυλακής και των παρακρατικών συμμοριών.
Τέσσερα από αυτά τα ποιήματά του –με τίτλους: «Θα γίνεις δικιά μου» (στο «Όμορφη Πόλις»), «Δακρυσμένα μάτια», «Σκέπασε ατμός τον έρωτά μας» και «Χάθηκα»– μελοποιήθηκαν από τον Μίκη την περίοδο 1952-1954 και ηχογραφήθηκαν το 1960 στο παλιό στούντιο της «Columbia», με τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη στο τραγούδι, τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι, τον Δημήτρη Φάμπα στην κιθάρα και τον Σπύρο Λιβιεράτο «Καζάνα» στα κρουστά. Τίτλος του πρώτου ολοκληρωμένου κύκλου τραγουδιών: «Λιποτάκτες».
Έναν χρόνο πριν από τη δισκογράφησή του σε 45άρι, με πρωτοβουλία του Μίκη, κυκλοφόρησε από τις «Εκδόσεις Δίφρος» του Γιάννη Γουδέλη –με τον οποίο ο Μίκης συνυπηρέτησε για ένα διάστημα στο Κέντρο Διερχομένων, στην Αθήνα– η ομώνυμη ποιητική συλλογή του αδελφού του. Εξήντα τέσσερα χρόνια μετά, οι «Λιποτάκτες» του Γιάννη Θεοδωράκη επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μετρονόμος. Το artwork του εξωφύλλου είναι του Πέτρου Παράσχη.
***
Α´
Αυγή αφράτη
τσεκουριά στην πλάτη
απ’ τις καμινάδες ξέφυγε η καπνιά
και κρεμάστηκε στα παράθυρά μας
σκέπασε ατμός τον έρωτά μας
τη νύχτα απόλυτη γαλήνη
στα κρεμαστάρια
σφαχτάρια
τα ρούχα μας.
Δ´
Δακρυσμένα μάτια
νυσταγμένοι κήποι
όνειρα κομμάτια
ας ήτανε να ζω
στους μεγάλους δρόμους
κάτω απ’ τις αφίσες
στα χιλιάδες χρώματα
ας ήταν να βρεθώ
να ’ταν η καρδιά μου
γελαστό αστέρι
να ’ταν η ματιά μου
δίκοπο μαχαίρι
αστραφτερό σπαθί
μες στο μεσημέρι.
Ποίηση
Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε για πρώτη φορά στον Ίκαρο το 1983 και σήμερα επανεκδίδεται μετά από αρκετά χρόνια απουσίας.
Από τον Μάρτιο του 1886 (όταν πρωτοεμφανίστηκε στην δημοσιότητα, σε ηλικία 23 ετών) ως τον Ιούλιο 1901 (οπότε άρχισε την συστηματική αναθεώρηση της Ποιητικής του), ο Καβάφης δημοσίευσε συνολικά 34 ποιήματα. Από αυτά, μόνο 11 περιλαμβάνονται στο επίσημο σώμα του έργου του. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται τα 23 αυτά αποκηρυγμένα ποιήματα, μαζί με τις αρχικά δημοσιευμένες μορφές 4 ξαναγραμμένων ποιημάτων, καθώς και 5 έμμετρες μεταφράσεις από τα αγγλικά (τις οποίες ο Καβάφης δημοσίευσε από το 1886 ως το 1895).
Η έκδοση χωρίζεται σε δύο μέρη, τα Ποιήματα και τις Μεταφράσεις, και η κατάταξη των κειμένων στο κάθε μέρος ακολουθεί την χρονολογική σειρά της πρώτης δημοσίευσης. Η μορφή κάθε κειμένου είναι εκείνη της πρώτης του δημοσίευσης.
Ακολουθεί το Επίμετρο που περιλαμβάνει τις εκτενείς Σημειώσεις του Γ.Π.Σαββίδη και «ανέκδοτες» μεταφράσεις του Καβάφη, πρωτοδημοσιευμένες από το 1966 ώς το 1974. Η έκδοση συμπληρώνεται από γλωσσάριο και ευρετήριο κυρίων ονομάτων που συντάχτηκαν από την φιλόλογο κ. Δώρα Μυλωνά-Πιερή, και θεωρήθηκαν από τον Γ.Π.Σαββίδη.
Ποίηση
Αναθεωρημένη έκδοση των “Ανεκδότων” ποιημάτων του Κ.Π.Καβάφη (Ίκαρος 1968). Στην έκδοση αυτή έχουν προστεθεί, στα αρχικά 75 ποιήματα, οκτώ που πρωτοδημοσιεύτηκαν μετά το 1968, καθώς και νέες σημειώσεις του επιμελητή.
Ποίηση
Η έκδοση αυτή των ποιημάτων του Κ.Π.Καβάφη σε δύο τόμους θεωρείται οριστική.
Στον πρώτο τόμο παρουσιάζονται τα ποιήματα της περιόδου 1897-1918 και πίνακες με τη χρονολογκή σειρά δημοσίευσής τους. Στον δεύτερο ποιήματα της περιόδου 1919-1933 και ευρετήρια πρώτων στίχων και τίτλων.
Κάθε τόμος συνοδεύεται από σημειώσεις του επιμελητή και από σχόλια του ποιητή.
Ποίηση
Η έκδοση αυτή των ποιημάτων του Κ.Π.Καβάφη σε δύο τόμους θεωρείται οριστική.
Στον πρώτο τόμο παρουσιάζονται τα ποιήματα της περιόδου 1897-1918 και πίνακες με τη χρονολογκή σειρά δημοσίευσής τους. Στον δεύτερο ποιήματα της περιόδου 1919-1933 και ευρετήρια πρώτων στίχων και τίτλων.
Κάθε τόμος συνοδεύεται από σημειώσεις του επιμελητή και από σχόλια του ποιητή.
Ποίηση
Πρόκειται για μια νέα αναθεωρημένη έκδοση του πεζογραφικού έργου του Κ.Π.Καβάφη στην οποία συγκεντρώθηκαν κείμενα αμιγώς λογοτεχνικά αλλά και κάποια μικτού χαρακτήρα, κριτικά, δοκιμιακά και φιλολογικά. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη.
Στο πρώτο, τα «Πεζά Δημοσιευμένα», εντάσσονται με χρονολογική σειρά πρώτης δημοσίευσης, όσα κείμενα δημοσιεύτηκαν από τον ίδιο τον ποιητή και επομένως εκφράζουν τη βούληση και τις συγγραφικές του προθέσεις κατά την εποχή που τα δημοσιεύει. Διαιρούνται σε δύο ενότητες: α) Άρθρα και μελετήματα, β) Κριτικά σημειώματα.
Στο δεύτερο μέρος, τα «Κρυμμένα Πεζά» παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά σύνθεσης τα αδημοσίευτα από τον ποιητή κείμενα και τα εντελώς ανέκδοτα κείμενα από το Αρχείο Καβάφη. Και αυτό το μέρος χωρίζεται σε δύο ενότητες: α) Δημιουργικά κείμενα, β) Άρθρα, μελετήματα και κριτικά σημειώματα.
Μέσα από τα Πεζά κείμενα του Κ.Π.Καβάφη δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να διακρίνει ευκρινέστερα τις συγγραφικές αρετές του και να κατανοήσει βαθύτερα τις πτυχές του ποιητικού του έργου.
Η έκδοση συμπληρώνεται από εισαγωγικό σημείωμα, επίμετρο, βιβλιογραφικό υπόμνημα, σημειώσεις και ευρετήρια, του επιμελητή.
Ποίηση
Σαν τα παιδιά, η Ντίκινσον ρουφάει τον κόσμο αφιλτράριστο – κάθε χαρά της είναι απέραντη, κάθε της λύπη απαρηγόρητη. Οι στίχοι της είναι ένα διαρκές ανάκρουσμα οριακών συναισθημάτων, μια ακροβασία πάνω στο δίκοπο ξυράφι της συντριβής και της ευδαιμονίας. Δεν υπάρχει τίποτε νερωμένο εδώ, τίποτε το χλιαρό, τίποτε το μέτριο.
Τα θέματά της είναι συναφή με την ποιητική της κι αυτή πάλι ταυτίζεται με τη βιοθεωρία της. Καθαρά ρομαντική, τρεις θεούς προσκυνά: τη Λέξη, την Έκσταση και την Αλήθεια. Πάει να πει, κατά σειρά: τη δύναμη της έκφρασης, τη μέθη της ζωής και την αυθεντικότητα του βιώματος.
Ο καιρός και ο τόπος στάθηκαν φιλέταιροι για το κορίτσι απ’ το Άμχερστ. Έζησε στη βαθιά επαρχία όταν όλη η Αμερική ήταν τέτοια – μακριά από τον θόρυβο και τους περισπασμούς, προστατευμένη από τον «αρχόμενο αιώνα της εξυπνάδας». Είχε την πρόνοια μάλιστα, ή την τύχη, να μη συναγελαστεί το λογοτεχνικό συνάφι, που ανθρώπους της δικής της φτιαξιά πάντοτε τους μολύνει.
Τι ήταν και τι ήθελε το λένε μόνο τα ποιήματά της. Αυτό το θαύμα του ατόφιου λυρισμού, αυτό το διαρκές τραγούδι που λάμπει ανεξαρτήτως της αφορμής, στον ενθουσιασμό ή την πικρία, στην αλγηδόνα ή τη χαρά, στη γνώση ή την απόγνωση, σ’ ό,τι μικρό ή μεγάλο.
Ποίηση
O τόμος αυτός περιέχει τα περισσότερα ποιήματα που έγραψε ο Αρτύρ Ρεμπώ σε παραδοσιακό στίχο. Σε τούτη τη φόρμα εκφράστηκε –φέρνοντάς την πολλές φορές μέχρι τα άκρα– από την αρχή της τόσο σύντομης, αλλά και τόσο βαρύνουσας ποιητικής του σταδιοδρομίας, μέχρι σχεδόν το τέλος της –έστω κι αν την εγκαταλείπει στις μείζονες συνθέσεις του (Μια εποχή στην Κόλαση, Εκλάμψεις) για τον ελεύθερο στίχο.
Μπορούμε να παρακολουθήσουμε εδώ τη καθοριστική εξέλιξη που γνώρισε η ποιητική του προσωπικότητα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ακόμη και οι βαθύτεροι οραματισμοί του, ο πλέον ατίθασος λυρισμός του, οι τολμηρότερες τομές που φέρνει στον ειρμό της ποιητικής σύνθεσης, κατόρθωσαν να χωρέσουν –με έναν γοητευτικά εκρηκτικό τρόπο– στα καλούπια των κληροδοτημένων από την παράδοση ποιητικών μορφών.
Μπορεί η θεματική του να αρχίζει με την περιγραφή της φτώχειας, τη στηλίτευση της αστικής ηθικής, την επαγγελία της εξέγερσης, τον οίστρο της φυγής, τις αμφίβολες τύχες της ερωτικής σαγήνης, είναι έκτυπες όμως, τελικά, κι εδώ οι χαρακτηριστικές ρε-μπωικές τάσεις: η δίψα για το απόλυτο της γλωσσικής έκφρασης, η παράφορη αναζήτηση ενός νοήματος για την ομορφιά και τη ζωή.
Ράμπε’ε, Μαχσάτι, Τζαχάν Μαλέκ Χάτουν, Μεχρί, Τζαμιλέ Εσφαχάνι, Σίμιν Μπεχμπαχάνι, Λομπάτ Βάλα, Φορούγ Φαροκζάντ, Σάρα Μοχαμαντί-Αρντέχαλι, Σαμπνάμ Αζάρ. Αυτά είναι λίγα μόνο από τα ονόματα των Ιρανών ποιητριών που από τον 10ο αι. μέχρι και τις μέρες μας κρατούν το νήμα μιας σπουδαίας ποιητικής παράδοσης. Μιας παράδοσης που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστή στον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά έχει προσφέρει στην παγκόσμια λογοτεχνία πραγματικούς θησαυρούς. Από τα βάθη του μεσαίωνα μέχρι τις σκοτεινές μέρες της σύγχρονης θεοκρατίας, οι Ιρανές ποιήτριες έχουν τολμήσει να αρθρώσουν έναν δικό τους λόγο, γεμάτο ομορφιά, έρωτα, σοφία και θάρρος. “Γυμνές σαν μαχαίρι”, όπως γράφει και μια σύγχρονη Ιρανή ποιήτρια, με ειλικρίνεια και παρρησία, κατορθώνουν να αφαιρούν τον φλοιό των πραγμάτων και να μας οδηγούν στον πυρήνα ενός κόσμου που διψά για την αλήθεια και το φως.
Γιατί μέσα από την αέναη και βίαιη διαδοχή αυτοκρατοριών, θρησκειών και εξουσιών, εκείνες βρίσκουν πάντα τον τρόπο να σηκώσουν το πέπλο των φαινομένων και να δώσουν φωνή στη σιωπή και την αιωνιότητα.