Φιλοσοφία
Το 1969, μετά τις μελέτες του για την τρέλα, την κλινική ιατρική και τις προϋποθέσεις ύπαρξης των επιστημών της ζωής, της γλώσσας και της οικονομίας, ο Μισέλ Φουκώ θα προχωρήσει αποφασιστικά στη θεωρητική συστηματοποίηση του σχεδίου που τον ενέπνεε και θα δώσει το ακριβές στίγμα του ως ιστορικού και φιλοσόφου. Η αρχαιολογία που προτείνει δεν αναζητά αιτιακές σχέσεις και επιδράσεις ανάμεσα στα συμβάντα, δεν θεωρεί την ιστορία μια σταδιακή εκδίπλωση του ορθού λογού που θα οδηγούσε τελεολογικά στην επικράτηση της απόλυτης αλήθειας, δεν τη στηρίζει σε κάποιον καθοριστικό ρόλο που θα είχε σ’ αυτήν η συνείδηση του υποκειμένου. Τα ίδια τα ιστορικά συμβάντα υπάρχουν καθόσον αποτελούν «ρηθέντα πράγματα», καθόσον προβληματοποιούνται μέσα από εκφωνήματα, εκφωνηματικούς σχηματισμούς, λόγους, διαμορφώνοντας, έτσι, το αρχείο, δηλαδή επικράτειες λόγου αυτόνομες αλλά όχι ανεξάρτητες, ρυθμισμένες, παρότι βρίσκονται σε συνεχή μετασχηματισμό, ανώνυμες και χωρίς υποκείμενο, παρότι διαπερνούν τα ατομικά έργα. Η ιστορία και η κίνησή της αποκτά τότε άλλο νόημα. Όχι πλέον οι συμπαγείς γνωστικοί κλάδοι, αλλά οι νόμοι που διέπουν τις κατανομές, τη διασπορά, τους μετασχηματισμούς, τις εναλλαγές, τα μεσοδιαστήματα των λόγων μέσα σε ένα πεδίο στρατηγικών πιθανοτήτων. Η αίσθηση της μεταβολής δεν δίνεται μέσα από την εξέλιξη, τις συνεκτικές σχέσεις, τα κρυφά νοήματα αλλά μέσα από τα αινιγματικά κομβικά σημεία της ρήξης και της ασυνέχειας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
«Η περιγραφή του αρχείου […] μάς στερεί τις συνέχειές μας διαλύει εκείνη τη χρονική ταυτότητα όπου μας αρέσει να κατοπτριζόμαστε για να εξορκίσουμε τις ρήξεις της ιστορίας. […] Είμαστε διαφορά […] ο Λόγος μας είναι η διαφορά των λόγων, […] η ιστορία μας η διαφορά των χρόνων, […] το εγώ μας είναι η διαφορά των προσωπείων. […] Η διαφορά, αντί να είναι η λησμονημένη και επικαλυμμένη καταγωγή, είναι αυτή η διασπορά η οποία είμαστε και την οποία πράττουμε». (Michel Foucault)
Το βιβλίο αυτό έρχεται να συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε η ημερίδα που διοργάνωσε το Φεστιβάλ Υπερηφάνειας Αθήνας-Athens Pride τον Μάιο του 2009.
Η δημόσια συζήτηση με αφορμή ακαδημαϊκές έρευνες και κινηματικές αναζητήσεις που αφορούν το φύλο και την σεξουαλικότητα είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία. Η πολιτική/θεωρία του φύλου και της σεξουαλικότητας δεν είναι ούτε στην Ελλάδα, ούτε και διεθνώς, ένα καινούριο ζήτημα, αν και συχνά περιθωριοποιείται ως δευτερεύουσας σημασίας. Παράλληλα, το κοινό έδαφος μεταξύ “επιστήμης” και “ακτιβισμού” συχνά αμφισβητείται, με αποτέλεσμα την περιχαράκωση των δύο “κόσμων”. Η διατάραξη αυτών των διευθετήσεων και η διάρρηξη αυτών των οχυρών είναι μέρος του ζητούμενου του βιβλίου.
Αναπαραστάσεις της κυρίαρχης κουλτούρας, διαδικτυακά ψήγματα, αποσπάσματα συνεντεύξεων, ανθρωπολογικές παρατηρήσεις, κοινωνιολογικές διαβαθμίσεις, ιντερνετικές τοπογραφίες γνωριμιών, διεπιστημονικά προτάγματα και ακτιβιστικά κείμενα αποτελούν την πρώτη ύλη των κειμένων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Τα κείμενα ασχολούνται με την εμπειρία, τη συγκρότηση του υποκειμένου, τις αναπαραστάσεις του εαυτού, τη δυναμική της συλλογικής ένταξης, τα όρια μεταξύ κανονικοποιημένης τάξης και παραβατικής ζωής. Ξεδιπλώνονται προβληματισμοί για τις πειθαρχήσεις της έμφυλης τάξης καθώς και για τις πειθαρχήσεις της ανατρεπτικής δυναμικής της σεξουαλικότητας και των εμφυλοποιήσεων. Ως εγχείρημα, η συλλογή αυτή επιχειρεί μια φυγή προς τα μπρος με στόχο την κατοχή αλλά κα τη δημιουργία εδάφους. Στόχος είναι η συμβολή τόσο στην κατεστημένη “επιστημονική”, όσο και στην αντίστοιχη “κινηματική” πράξη, ενδεχομένως προσκαλώντας αμφότερες και σε αναμετρήσεις με τις έξεις τους και σε ρήξεις με το παρελθόν τους.
Ποίηση
O τόμος αυτός περιέχει τα περισσότερα ποιήματα που έγραψε ο Αρτύρ Ρεμπώ σε παραδοσιακό στίχο. Σε τούτη τη φόρμα εκφράστηκε –φέρνοντάς την πολλές φορές μέχρι τα άκρα– από την αρχή της τόσο σύντομης, αλλά και τόσο βαρύνουσας ποιητικής του σταδιοδρομίας, μέχρι σχεδόν το τέλος της –έστω κι αν την εγκαταλείπει στις μείζονες συνθέσεις του (Μια εποχή στην Κόλαση, Εκλάμψεις) για τον ελεύθερο στίχο.
Μπορούμε να παρακολουθήσουμε εδώ τη καθοριστική εξέλιξη που γνώρισε η ποιητική του προσωπικότητα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ακόμη και οι βαθύτεροι οραματισμοί του, ο πλέον ατίθασος λυρισμός του, οι τολμηρότερες τομές που φέρνει στον ειρμό της ποιητικής σύνθεσης, κατόρθωσαν να χωρέσουν –με έναν γοητευτικά εκρηκτικό τρόπο– στα καλούπια των κληροδοτημένων από την παράδοση ποιητικών μορφών.
Μπορεί η θεματική του να αρχίζει με την περιγραφή της φτώχειας, τη στηλίτευση της αστικής ηθικής, την επαγγελία της εξέγερσης, τον οίστρο της φυγής, τις αμφίβολες τύχες της ερωτικής σαγήνης, είναι έκτυπες όμως, τελικά, κι εδώ οι χαρακτηριστικές ρε-μπωικές τάσεις: η δίψα για το απόλυτο της γλωσσικής έκφρασης, η παράφορη αναζήτηση ενός νοήματος για την ομορφιά και τη ζωή.
Ελληνική λογοτεχνία
Ο Δρ. Χανς Ντίτριχ Μάγιερλαντ, ένας δαιμόνιος ελβετογερμανός βιολόγος γενετιστής, έχει αποστολή να αποσπάσει διά της βίας με επιθέσεις και τραυματισμούς τα εξαιρετικά γονίδια από το DNA νεαρών ταλαντούχων καλλιτεχνών, αν δεν συμφωνήσουν να γίνουν εθελοντές στα πειράματα του Ινστιτούτου για την “εξέλιξη του ανθρώπου”: πιανίστες του Royal School of Music του Λονδίνου στα σκοτεινά δρομάκια του Σόχο, κορσικανοί γλύπτες στα στενά της Βία Βένετο, ρουμάνες χορεύτριες από το μπαλέτο του Μπεζάρ στην λίμνη της Γενεύης, οκτάχρονους Ισπανούς χορωδούς στην εκκλησία της πλατείας Σάντα Μαρία της Βαρκελώνης και άτεκνες ελληνίδες που ήθελαν να αποκτήσουν παιδιά με ξένα ωάρια και σπέρμα.
Ο “σύγχρονος Φρανγκεστάιν” καθισμένος απερίσπαστα πίσω από την απαγορευμένη είσοδο στο υπόγειο του σκοτεινού εργαστηρίου του, έπρεπε να επιλέξει με ακρίβεια, μπροστά από το μικροσκόπιο τα έμβρυα με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά “μωρών επί παραγγελία” των πελατισσών του στο τελευταίο στάδιο.
Απίστευτα παράδοξο, χωρίς ηθικούς φραγμούς, το θέμα του βιβλίου μάς θέτει αντιμέτωπους με την κρίσιμη επιλογή: θα εμπιστευθούμε το μέλλον της ζωής στις τεχνικές γενετικής για επεμβάσεις κατά βούληση στο ανθρώπινο DNA, μέχρι να εξαλειφθούν οι ασθένειες, με απώτερη επιδίωξη την ευζωία, και με επίκτητα χαρίσματα για εμάς και τα παιδιά μας; Πού τραβάμε τη διαχωριστική γραμμή;
Για το έργο της Λίνας Σόρογκα ο Τίτος Πατρίκιος έγραψε: “…Ο λόγος με τον οποίο αρθρώνεται η αφήγησή της είναι συναρπαστικός”.
Φιλοσοφία
Τα “αρχεία Μπένγιαμιν” προσφέρουν μια νέα ανάγνωση των μειζόνων έργων του Μπένγιαμιν, αλλά και μεγάλου αριθμού μικρότερων κειμένων, βιβλιοκριτικών, σημειώσεων και επιστολών του. Στόχος του Τζέιμσον είναι να αναδειχθεί το γεγονός ότι ο Μπένγιαμιν υπήρξε ένας στοχαστής στο έργο του οποίου αποτυπώθηκε μια συνύπαρξη ή ποικιλία γλωσσικών πεδίων και φιλοσοφικών θεματικών που συχνά φαινόταν να έρχονται μεταξύ τους σε αντίφαση. Η ανάγνωση από τον Τζέιμσον του μπενγιαμινικού έργου επιτρέπει την κατανόηση της πολυσυζητημένης έντασης μεταξύ της μυστικιστικής ή θεολογικής πλευράς του Μπένγιαμιν και της πολιτικής του ροπής, αλλά και της διελκυστίνδας που υπήρξε για την κληρονομιά του μεταξύ των οπαδών του Σόλεμ, του Αντόρνο και του Μπρεχτ.
Τα πολιτικά του κίνητρα διαμορφώνονται από τη διαρκή προσήλωσή του στην πανταχού παρουσία της ιστορίας στο έργο του, από τα πιο σύντομα άρθρα μέχρι τα πιο φιλόδοξα έργα. Το ρητό πρόγραμμά του -«να μεταφέρει την κρίση στην καρδιά της γλώσσας», με άλλα λόγια να ανιχνεύσει την ταξική πάλη επί το έργον στα λογοτεχνικά φαινόμενα- απαιτεί από τον αναγνώστη να μεταφράσει ξανά τις εικόνες που στοίχειωναν τον Μπένγιαμιν, με πιο γνωστή την εικόνα των ερειπίων που αντικρίζει ο Angelus Novus του Kλέε.
«Επομένως, είναι λανθασμένο να συμπεράνουμε ότι οι φτερούγες του αγγέλου, κρατημένες ανοικτά όπως μια ομπρέλα σπασμένη σε μια θύελλα, σηματοδοτούν το ‘τέλος της ιστορίας’. Η εικόνα εκφράζει, αντ’ αυτού, την εμπειρία της ήττας, θέτοντας ένα αναπάντητο ερώτημα αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να προσλάβουμε το μεσσιανικό συναίσθημα, ήτοι την ελπίδα καθ’ εαυτήν. Δεν έχει θέση σε ένα χρονικό σύστημα από το οποίο το μέλλον έχει αποκοπεί, και η φιλοσοφική του έκφραση εκφράζεται, ίσως, με τον καλύτερο τρόπο, μέσα από εκείνες τις τελευταίες σελίδες, στις οποίες ο Αλτουσέρ (ένας άλλος Μπλανκί, ίσως) επιχειρεί να σκεφτεί το άσκεπτο -το αστάθμητο. Από όλες αυτές τις διατυπώσεις, εντούτοις, η πιο πιστά μπενγιαμινική, ενδεχομένως, παραμένει η διαβεβαίωση του Κάφκα ότι η ελπίδα υπάρχει (αν και ‘όχι για εμάς’). Αυτό δεν είναι ένα ευτυχές τέλος, αλλά δεν είναι ούτε και το τέλος της ιστορίας».
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο από έναν αρχιτέκτονα που γεννήθηκε στην Αθήνα και ζει στην Αθήνα. Χωρίς δεσμεύσεις και πολιτικά ορθές αναστολές, λέει αλήθειες που συχνά μένουν κάτω από το χαλί.
Γιατί γράφτηκε αυτό το βιβλίο όταν διαχρονικά έχουν γραφτεί τόσα πολλά για την Αθήνα; Είναι ανεξάντλητο το κεφάλαιο «Αθήνα»; Ναι, είναι ανεξάντλητο. Και πάντα θα είναι. Μέσα από τις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει σκέψεις για το παρόν, αλλά και για το άμεσο και το απώτερο μέλλον της Αθήνας. Διαβάζοντάς τις, και παρά τις όποιες αρνητικές πτυχές της καθημερινότητας, είναι πιθανό να ενισχυθεί η πεποίθηση των περισσοτέρων από εμάς ότι είμαστε τυχεροί που ζούμε σε αυτή τη μοναδική πόλη. Και ότι αυτή πάντα θα μας χαμογελάει μέσα από εικόνες και οπτικές γωνίες που μιλάνε στον καθένα μας διαφορετικά.
Χωρισμένο σε ενότητες και σε φαινομενικά ανεξάρτητα μεταξύ τους επιμέρους θέματα, όλα τα κείμενα μαζί συνθέτουν, αθροιστικά, μια συνολική εικόνα και μια συνολική θεώρηση. Στόχος της εικονογράφησης είναι να συμπληρωθούν τα κείμενα με ματιές στον περίγυρό μας, ματιές σε γνωστά και σε λιγότερο γνωστά σημεία της πόλης. Γραμμένο για όλους τους Αθηναίους που νοιάζονται για την πόλη τους, το βιβλίο περιλαμβάνει και απόψεις για έργα που έχουν γίνει ή που προγραμματίζονται, καθώς και για την πολεοδομική, λειτουργική και κοινωνική πραγματικότητα της Αθήνας. Αν η ανάγνωση όλων αυτών των επιμέρους παρατηρήσεων αποτελέσει έναυσμα για δράσεις προς όφελος αυτής της πόλης, ο σκοπός του βιβλίου θα έχει επιτευχθεί.
Βασίλης Σγούτας