Σημειώματα στο περιθώριο

“Τολμώ να σημειώσω στη φροντίδα και των γνώριμων και των αγνώριστων φίλων μου πως τα «Σημειώματα στο περιθώριο» σχετιζόμενα με το ατύπωτο βιβλίο (αν θα τυπωθή) της «Ποιητικής μου» είναι για μένα σε πολλά η ποιητική μου η ίδια σε ό,τι μπορεί να κλείση γενικώτερα ή βραχυλογικώτερα εκφρασμένο. Ή, καλύτερα είναι τα «Σημειώματα στο περιθώριο» μια εισαγωγή στην «Ποιητική μου», καθώς είναι «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου» τα προπύλαια που μας μπάζουν στη «Φλογέρα του Βασιλιά». Στα σημειώματά μου αυτά βρίσκεται συγκεντρωμένο όλο σχεδόν το στοχαστικό μου σύνολο”. Κωστής Παλαμάς

Τα «Σημειώματα στο περιθώριο» δημοσιεύονται αρχικά στον περιοδικό τύπο, στο μεγαλύτερο μέρος τους στο περιοδικό Ο Νουμάς και, δευτερευόντως, στα περιοδικά Οι Νέοι, Καλλιτεχνία και Παντογνώστης, καλύπτοντας ένα διάστημα δεκατεσσάρων ετών (1909-1923). Στην Εισαγωγή του βιβλίου από τη Μάρα Ψάλτη προτείνεται η ανάγνωσή τους ως δυνητικών εγγραφών τριών διακριτών ημερολογίων (σύστοιχων προς την τριπλή παλαμική ποιητική), εκτιμάται το ιδιαίτερο στίγμα και η θέση τους στην εργογραφία Παλαμά και αναπτύσσονται οι εκδοτικές αρχές που ακολουθούνται με αναδρομή στις πρώτες δημοσιεύσεις των κειμένων. Μετά το κύριο μέρος των 180 «Σημειωμάτων» του Παλαμά, το οποίο συμπληρώνεται από Παράρτημα με αθησαύριστα σημειώματα, ακολουθεί η ενότητα των Σημειώσεων με επεξηγήσεις όρων και ονομάτων, παραπομπή στις παλαμικές πηγές και σύνδεση των αναφερομένων στα «Σημειώματα» με άλλα παλαμικά κείμενα. Από τη σημερινή σκοπιά, στα «Σημειώματα στο περιθώριο» μοντέρνες δεν είναι μόνο οι απόψεις του Παλαμά, αλλά και η φόρμα με την οποία μας παραδίδονται. Ο προγραμματικά διακοπτόμενος και αποσπασματικός χαρακτήρας των σημειωμάτων, η συνεχής διαπλοκή βίου και έργου, οι εναλλαγές τόνου και η συσσώρευση ετερόκλητου υλικού αποτελούν στοιχεία που καθιστούν τα παλαμικά marginalia ιδιαίτερα ελκυστικά για τον σύγχρονο αναγνώστη. Αν ποιητικά είναι ο χαμηλόφωνος Παλαμάς των σύντομων λυρικών ποιημάτων εκείνος που φαίνεται να κερδίζει τις τελευταίες δεκαετίες το αναγνωστικό ενδιαφέρον, τότε κατ’ αναλογίαν και κριτικά μπορούμε να στραφούμε στον Παλαμά της συνεπτυγμένης ποιητικής, την οποία συνθέτουν τα σημειώματα αυτά, αρθρωμένης σπονδυλωτά σε παραδειγματικά τεμνόμενες παραγράφους.

«Η έκδοση της Ψάλτη, κατ’ αναλογία με τους τόμους των παλαμικών Απάντων, μπορεί να χαρακτηριστεί συνδυασμός χρηστικής έκδοσης που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, προφέροντάς του ένα έγκυρο κείμενο, και φιλολογικής έκδοσης που καλύπτει τις ανάγκες της κοινότητας των ειδικών αναγνωστών, προς τους οποίους παρέχει εξειδικευμένες πληροφορίες.

Ειδικότερα, η Ψάλτη σωστά χαρακτηρίζει την έκδοσή της υπομνηματισμένη, καθώς στις αναλυτικές και ακριβείς σημειώσεις της, που εκτείνονται σε 180 περίπου σελίδες, πλαισιώνει τα σημειώματα, συσχετίζοντάς τα συχνά και με άλλα παλαμικά κείμενα, με πραγματολογικές πληροφορίες και ερμηνευτικά σχόλια. Ετσι εφοδιάζει τον αναγνώστη με όλη εκείνη τη γνωστική σκευή που του είναι απαραίτητη για να κατανοήσει και να εμβαθύνει σε αυτά τα ιδιότυπα γραπτά.»

Ευριπίδης Γαραντούδης, Efsyn