Το πνεύμα και το τέρας

Στο δοκίμιό του «Η κληρονομιά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας», που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1981, ο Μπέρναρντ Ουίλλιαμς επανεξετάζει τι κληροδότησε η αρχαία ελληνική σκέψη στη νεότερη δυτική φιλοσοφία.

«Στη φιλοσοφία οι Έλληνες εγκαινίασαν σχεδόν όλα τα μείζονα πεδία της – τη μεταφυσική, τη λογική, τη φιλοσοφία της γλώσσας, τη γνωσιολογία, την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία και (μολονότι σε πολύ πιο περιορισμένο βαθμό) τη φιλοσοφία της τέχνης. Όχι μόνο θεμελίωσαν αυτούς τους τομείς έρευνας, αλλά προοδευτικά διέκριναν πολλά ζητήματα που θα αναγνωρίζονταν ως τα βασικότερα στους τομείς αυτούς. Επιπρόσθετα, ανάμεσα σε όσους θεμελίωσαν αυτές τις εξελίξεις υπήρξαν δύο, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, οι οποίοι πάντοτε, οπουδήποτε στον δυτικό κόσμο γνώριζαν και μελετούσαν τη φιλοσοφία, λογίζονταν κορυφαίοι σε φιλοσοφική ιδιοφυΐα και σε εύρος επιτευγμάτων‧ και που η επιρροή τους, άμεσα ή έμμεσα, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, κάτω από εξαιρετικά ποικίλα είδη ερμηνείας, υπήρξε σταθερά παρούσα στην ανάπτυξη που γνώρισε έκτοτε η δυτική φιλοσοφική παράδοση.»
Ευρύτερα γνωστός για τις μελέτες του στο πεδίο της ηθικής, ο άγγλος φιλόσοφος στέκεται ιδιαίτερα στην ηθική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων, αποφαινόμενος ότι «δεν ήταν μόνο διαφορετική από το μεγαλύτερο μέρος της νεότερης σκέψης, ιδιαίτερα εκείνης που επηρεάστηκε από τον χριστιανισμό, αλλά και πολύ καλύτερα σχηματισμένη». Και καταλήγει: «η ελληνική ηθική σκέψη, σε πολλές από τις βασικές δομές της και, προπάντων, στην αδυναμία της να διαχωρίσει τα ερωτήματα για το πώς πρέπει κανείς να σχετίζεται με τους άλλους και με την κοινωνία από τα ερωτήματα για το ποιον βίο αξίζει κανείς να διάγει και το τι βασικά επιθυμεί, αντιπροσωπεύει ένα από τα ελάχιστα σύνολο ιδεών που μπορούν να μας βοηθήσουν τώρα να θέσουμε την ηθική σκέψη σε έντιμη επαφή με την πραγματικότητα».

Ο Άγγλος φιλόσοφος Μπέρναρντ Ουίλλιαμς (1929–2003) σπούδασε στην Οξφόρδη και δίδαξε σε κορυφαία πανεπιστήμια της Βρετανίας και των ΗΠΑ. Συνδυάζοντας μια βαθιά ουμανιστική παιδεία με τάσεις της αναλυτικής φιλοσοφίας, άσκησε κριτική στις ηθικές θεωρίες του Καντ και του ωφελιμισμού επειδή παραγνωρίζουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχολογίας και της κοινωνικής ζωής.

Ο Σάββας Κονταράτος είναι ομότιμος καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Από τις εκδόσεις του ΜΙΕΤ κυκλοφορεί η δίτομη εμπεριστατωμένη μελέτη του με τίτλο Ουτοπία και πολεοδομία (2014). Έχει επίσης μεταφράσει το κλασικό δοκίμιο του ιστορικού της τέχνης Έρβυν Πανόφσκυ Γοτθική αρχιτεκτονική και σχολαστικισμός (1951) για τη σειρά minima του ΜΙΕΤ (2018).