Δοκίμιο
Το Τσανάκ Καλέ, πόλη κοντά στην Τροία, στην περιοχή των Δαρδανελλίων, έγινε γνωστό ήδη από τον 18ο αιώνα για τα κεραμικά του που εξάγονταν σ’ ολόκληρη την Ανατολή. Επηρεασμένοι από τις ανασκαφές του Σλήμαν, ορισμένοι περιηγητές ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ από την παράξενη ομορφιά τους ώστε έφτασαν να τα θεωρούν απογόνους της κεραμικής τέχνης της εποχής του Ομήρου. Στη Γαλλία, η μανία γι’ αυτά τα κεραμικά συνέπεσε με την επανεκτίμηση των παραδοσιακών τεχνουργημάτων από φαγιάνς μετά την ήττα του 1870, μια τάση που ενθαρρύνθηκε από το κίνημα Arts & Crafts και τον ιαπωνισμό. Κανείς δεν αντιστάθηκε στη γοητεία τους, ανάμεσά τους ο Μαλλαρμέ και ο Προυστ. Στην Ελλάδα και την Τουρκία η οθωμανική αυτή χειροτεχνία, που τόσο είχαν θαυμάσει ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και ο Γκυστάβ Φλωμπέρ, συμβολίζει έναν κόσμο ειρηνικό, πριν από τα τραγικά γεγονότα του 1922. Τόπος μνήμης και καταλύτης παθών, αυτή η ταπεινή παραγωγή εξακολουθεί να φέρνει κοντά ή να χωρίζει τους ανθρώπους στις δύο απέναντι ακτές του Αιγαίου Πελάγους, καθώς υφίσταται την ιδεολογικοποίηση της νοσταλγίας. Η πολιτισμική αρχαιολογία είναι το αντικείμενο της παρούσας συγκριτικής μελέτης που εγκολπώνεται πολλούς επιστημονικούς κλάδους, προκειμένου να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους λόγους που διαμόρφωσαν την οικειοποίηση, την υποδοχή και τη θριαμβευτική αναγνώριση αυτής της κληρονομιάς.
Ξένη λογοτεχνία
29 Μαΐου του 1453. Η Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατακτάται μετά την πιο αιματηρή πολιορκία στην Ιστορία. Η περήφανη πόλη, που αντιστάθηκε σε όλες τις επιθέσεις για πάνω από χίλια χρόνια, καταρρέει από τη βία της τουρκικής επίθεσης. Ακόμα και μέσα στον ναό της Αγίας Σοφίας ο λαός αμύνεται απελπισμένα. Όμως οι νικητές δεν θα λυπηθούν κανέναν, ούτε τους γέρους, τις γυναίκες και τα παιδιά. Δύο αδέλφια, ο Νικόλαος και ο Κωνσταντίνος Διονής, καταφέρνουν να διαφύγουν, ο ένας στη Ρωσία και ο άλλος στις ακτές της Μεσογείου. Ορκίζονται ότι μια μέρα οι απόγονοί τους θα ξανασυναντηθούν.
Σε αυτή την αριστουργηματική τοιχογραφία που καλύπτει πέντε αιώνες, η μυθιστοριογράφος Catherine Hermary-Vieille παρακολουθεί, εντυπωσιακή γραφή, τη μοίρα μιας οικογένειας που μπλέκεται στις αναταράξεις της Ιστορίας, αποτυπώνοντας αριστοτεχνικά τον πόνο της εξορίας και το μακρύ ταξίδι της σε αναζήτηση των ριζών της.
Ξένη λογοτεχνία
Έκαναν στάχτες την αγορά τη μέρα που πέθανε ο Βιβέκ Ότζι.
Ένα απόγευμα, σε μια πόλη της νοτιοανατολικής Νιγηρίας, μετά από μια μέρα ταραχών στην κεντρική αγορά, μια μητέρα ανοίγει την εξώπορτά της και ανακαλύπτει το άψυχο, γυμνό σώμα του γιου της, τυλιγμένο σε πολύχρωμο ύφασμα, στα πόδια της. Τι οδήγησε στον θάνατο τον εικοσάχρονο Βιβέκ, τον ευγενικό, αινιγματικό, όμορφο και πολυαγαπημένο της γιο;
Η ιστορία μιας υπερπροστατευτικής μητέρας και ενός απόμακρου πατέρα και η σπαρακτική αφήγηση της προσπάθειας μιας οικογένειας να κατανοήσει τον γιο της ενόσω αυτός μαθαίνει να αναγνωρίζει και να αποδέχεται τον εαυτό του, στο πλαίσιο μιας ασφυκτικά παραδοσιακής νιγηριανής κοινωνίας.
Ένα μυθιστόρημα γεμάτο αξέχαστους χαρακτήρες γραμμένο με διαύγεια, αισθησιακή δύναμη, ευγένεια και πυρετική ένταση, που εξερευνά ζητήματα ταυτότητας και φύλου, ανεκτικότητας και μισαλλοδοξίας, αθωότητας και προκατάληψης. Μια δραματική ιστορία απώλειας και υπέρβασης. Ένας συγκινητικός και οικουμενικός φόρος τιμής σε μια νεότητα που τα φτερά της έχουν καεί πριν καν προλάβει να πετάξει.
Ξένη λογοτεχνία
“Η Γεροντοκόρη” σόκαρε όταν πρωτοεμφανίστηκε. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι σκανδάλισε. Χωρίς να μπούμε στις λεπτομέρειες του κειμένου, τις οποίες αφήνουμε να ανακαλύψει ο αναγνώστης, μπορούμε να πούμε ότι δύο παράγοντες συνέβαλαν σ’ αυτήν την αντίδραση του κοινού. Από τη μια μεριά το θέμα (το θέμα της “γεροντοκόρης” είναι πάντα λίγο ή πολύ ταμπού) δεν μπορούσε παρά να φέρει σε δύσκολη θέση τους αναγνώστες του 1836. Από την άλλη μεριά, το μυθιστόρημα αυτό είναι ένα από τα λίγα κείμενα του Μπαλζάκ όπου η ειρωνεία είναι πανταχού παρούσα. Χοντρά χωρατά πάνω σ’ ένα τόσο “σοβαρό” θέμα, κοροϊδία που αγγίζει την αναισχυντία, οχληρές παρατηρήσεις που εκφράζουν έναν ψυχολογισμό που γειτονεύει με την αγέννητη ακόμη ψυχανάλυση: ιδού τα υλικά που πρέπει να αναμείξεις για να προκαλέσεις την απέχθεια και την απώθηση των αναγνωστών της εποχής.
Ξένη λογοτεχνία
Ο Σαραζίν είναι ένα εμβληματικό κείμενο. Αγνοημένο στην αρχή, στριμωγμένο ανάμεσα στα ογκώδη μυθιστορήματα της Ανθρώπινης Κωμωδίας, ανακαλύφθηκε ξανά στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ξεκινώντας μια νέα πορεία στη συνείδηση των αναγνωστών και της κριτικής. Από αυτή την άποψη, η επιλογή να συστηθεί η νέα σειρά με αυτή τη νουβέλα, που ευτύχησε να ζήσει μια δεύτερη ζωή, δίνει και το στίγμα του εκδοτικού εγχειρήματος.
Η νουβέλα Σαραζίν, ένα από τα πιο πυκνά σε εικόνες και νοήματα μυθοπλαστικά κείμενα του Μπαλζάκ, αποτελεί διακριτή στιγμή στο έργο του και σηματοδοτεί το πέρασμα από την πρώιμη στην πλέον ώριμη περίοδό του. Υποτιμημένη από την κριτική για περισσότερο από έναν αιώνα –μια και δεν αποτελούσε «τυπικό» μπαλζακικό αφήγημα και η κεντρική ιστορία του, ο τραγικός έρωτας ενός ταλαντούχου γλύπτη για έναν καστράτο στην Ιταλία του 18ου αιώνα, μάλλον προκαλούσε αμηχανία–, αναδείχτηκε σε ένα από τα πιο σχολιασμένα κείμενα του συγγραφέα στο δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα. Σήμερα, οι κριτικοί ομονοούν ότι συγκαταλέγεται στα πλέον μοντέρνα έργα του, τόσο στη δομή όσο και στον πλούτο των θεματικών που αναπτύσσει, και συνεχίζει να προκαλεί νέες ερμηνείες, προερχόμενες από τους χώρους της λογοτεχνικής θεωρίας, των έμφυλων σπουδών, της ανάλυσης των τεχνών κ.ά.
Ξένη λογοτεχνία
Η συλλογή δοκιμίων Αποδείξεις και θεωρίες, βραβευμένη με το PEN/Martha Albrand Award του 1993 για πρώτο μη μυθοπλαστικό έργο, είναι μια διαφωτιστική συλλογή κειμένων της Λουίζ Γκλικ. Η πρόζα της Γκλικ διαθέτει την ίδια ακριβή γλώσσα, την ίδια διεισδυτικότητα και ενόραση που διακρίνουν την ποίησή της. Η δύναμη της σκέψης της είναι εμφανέστατη σε τούτα τα δοκίμια, από το πώς διερευνά το έργο άλλων ποιητών μέχρι το πώς στοχάζεται με σκεπτικισμό έννοιες της λογοτεχνικής κριτικής, όπως η «ειλικρίνεια» και το «θάρρος». Εδώ υπάρχουν ακόμα οι αποκαλυπτικές σκέψεις της Γκλικ για την προσωπική της εκπαίδευση και ζωή ως ποιήτριας, καθώς και ένας φόρος τιμής στον δάσκαλο και μέντορά της Στάνλεϊ Κούνιτς. Το βιβλίο Αποδείξεις και θεωρίες είναι η διαθήκη μιας κορυφαίας ποιήτριας.
Ξένη λογοτεχνία
Για τις ανάγκες της διδακτορικής του διατριβής σχετικά με το τι σημαίνει να ζεις στην ύπαιθρο τον 21ο αιώνα, ο φοιτητής Εθνολογίας Νταβίντ Μαζόν εγκαταλείπει το Παρίσι και μετακομίζει σε ένα λιτό χωριό της γαλλικής επαρχίας. Εγκατεστημένος στο αγρόκτημα της Ματίλντ και του Γκαρύ, και γρήγορα εξοπλισμένος με ένα μηχανάκι, χρήσιμο για τη διεξαγωγή των ερευνών του, ο νεοφερμένος αρχίζει να κρατά ημερολόγιο, καταγράφοντας μικρά γεγονότα και τοπικά έθιμα, αποφασισμένος να ορίσει και να αποτυπώσει την πεμπτουσία της αγροτικής ζωής. Για να βυθιστεί καλύτερα στο πνεύμα του τόπου, ο Νταβίντ γίνεται συχνός επισκέπτης του Καφέ των Ψαράδων και του πληθωρικού δημάρχου Μαρσιάλ, ο οποίος ως ο ιδιοκτήτης του τοπικού γραφείου κηδειών είναι ο αμφιτρύωνας του ετήσιου Συμποσίου της Συντεχνίας των Νεκροθαφτών, μιας γιγαντιαίας τριήμερης γιορτής κατά τη διάρκεια της οποίας ο Θάνατος δίνει μια ανάπαυλα ώστε οι νεκροθάφτες —και οι αναγνώστες— να διασκεδάσουν χωρίς ενδοιασμούς.
Σε μια μυθική αφθονία φαγητού, σπονδών και λέξεων, σε ένα αδιάκοπο μπρος πίσω μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος, ακολουθώντας τις ιδιοτροπίες του Τροχού του Χρόνου στον οποίο ο Θάνατος ανασταίνει τις ψυχές που αιχμαλωτίζει, ο συγγραφέας της Πυξίδας (Βραβείο Goncourt 2015) αποκαλύπτει τον λαϊκό πολιτισμό σε όλο το βάθος του, επιστρατεύοντας τη μυθολογία, τη λογοτεχνία, την πολιτική και την επιστήμη για να ζωογονήσουν με τους χυμούς τους μια αφήγηση γεμάτη οίστρο, ιλαρότητα και χιούμορ.
Ελληνική λογοτεχνία
Ο θάνατος, η γραφή και το κοινωνικό δίκτυο φτιάχνουν τη θεματική πλεξίδα του R.I.F. (Rest In Facebook). Όταν ο χρήστης εγκαταλείπει τα εγκόσμια, τι συμβαίνει με την ψηφιακή του παρουσία; Τι κουστούμι φοράει ο θάνατος στο Ίντερνετ; Γιατί κοινοποιούμε το πένθος μας; Είναι η γραφή μια αποτελεσματική στρατηγική επιβίωσης; Μήπως τελικά θα ζήσουμε για πάντα;
Το R.I.F. είναι ένα πολυμορφικό πεζό, που αναμειγνύει τη μυθοπλασία με το δοκίμιο και τη σάτιρα με το επιτάφιο επίγραμμα. Μια στοχαστική περιπέτεια σπασμένη σε μικρότερες αυτοδύναμες παρατηρήσεις πάνω στην επιδραστικότητα του κυρίαρχου social medium της καθημερινότητάς μας. Κάθε τόσο ο αναγνώστης ξεκουράζεται πάνω από τους (επινοημένους) τύμβους ανθρώπων που πέρασαν από τη ζωή και τους άδραξε το ψηφιακό νεκροταφείο. Δώδεκα συν ένα επιγράμματα παρεμβάλλονται στην αφήγηση και παρουσιάζουν στον διαβάτη της ανάγνωσης τις αντίστοιχες φανταστικές προσωπικότητες που, αν και πέθαναν, συνεχίζουν να ζουν.
Κι αν ο θάνατος χτυπάει οκτάωρο;
Κι αν έχει προβλήματα στη δουλειά;
Κι αν περιμένει αργίες, λαχταρά προαγωγές, τρέμει απολύσεις;
Κι αν γυρίζει σπίτι κουρασμένος μονάχα με την ελπίδα
ενός ήσυχου Σαββατοκύριακου;
Παλινδρομώντας μεταξύ σοβαρότητας και γκροτέσκου, επιστημονισμού και ιδεοληψίας, ποίησης και γλωσσικής αμηχανίας η Μικρή Εγκυκλοπαίδεια του Θανάτου τολμά να αναρωτηθεί. Επιχειρεί να απαντήσει.Ένα λογοτεχνικό φυτολόγιο του τέλους.Μια διασκεδαστική γεμάτη απορίες “θανατολόγηση”.Ένα γλωσσικό εκθετήριο γεμάτο διαφορετικά πορτρέτα του ίδιου προσώπου.
Κοινωνιολογία
Στις 29 Δεκεμβρίου του 2019, ο σπουδαίος Αμερικανός ιστορικός Τίμοθυ Σνόιντερ αρρώστησε σοβαρά. Ανίκανος να σταθεί όρθιος, σε διανοητική σύγχυση, περίμενε επί ώρες στα επείγοντα περιστατικό προτού διαγνωστεί το πρόβλημά του και μπει εσπευσμένα στο χειρουργείο. Τις επόμενες μέρες, καθώς το πρώτο φως της καινούργιας χρονιάς έμπαινε από το παράθυρό του και η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή, άρχισε να σκέφτεται το ιδιαίτερα κρίσιμο και εύθραυστο ζήτημα της υγείας, “που δεν αναγνωρίζεται στην Αμερική ως ανθρώπινο δικαίωμα, αλλά χωρίς την οποία όλα τα δικαιώματα και οι ελευθερίες δεν έχουν νόημα”, όπως χαρακτηριστικά γράφει.
Κι αυτό ήταν πριν από την πανδημία. Έκτοτε παρακολουθήσαμε τα αμερικανικά νοσοκομεία, υποστελεχωμένα και ανεπαρκώς εφοδιασμένα, να λυγίζουν κάτω από τα αλλεπάλληλα κύματα των προσβεβλημένων από τον κορονοϊό ασθενών. Η κυβέρνηση Τραμπ έκανε τα πράγματα χειρότερα, ποντάροντας στην παραπληροφόρηση και προσβλέποντας στην κερδοσκοπία. Το σύστημα της “εμπορευματοποιημένης” ιατρικής, όπως χαρακτηρίζει ο Σνάιντερ το ιδιωτικό σύστημα υγείας, απέτυχε παταγωδώς.
“Η δική μας ασθένεια” είναι μια κραυγή αγωνίας. Εξετάζοντας μερικές από τις πιο σκοτεινές στιγμές της πρόσφατης ιστορίας της χώρας και της προσωπικής του εμπειρίας, ο Σνάιντερ δεν αναζητά απλώς μια διέξοδο από την “υγειονομική κακοδαιμονία” της Αμερικής, αλλά και εξηγεί πώς μπορεί να ανασταλεί ο εκπεσμός της υγείας σε ένα σύστημα που αποσκοπεί αποκλειστικά στο κέρδος και να ανακτήσει το ανθρωποκεντρικό του περιεχόμενο. Η υγεία είναι ζήτημα δημοκρατίας, υπογραμμίζει ο Σνάιντερ. Μόνο αν κατοχυρώσουμε την υγειονομική περίθαλψη ως ανθρώπινο δικαίωμα, ανυψώνοντας το κύρος των γιατρών και αναγνωρίζοντας την ιατρική γνώση ως καθοδηγητική αρχή, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ελεύθερη και πραγματικά δημοκρατική κοινωνία.
Ποίηση
Το ίχνος της απώλειας, της αντοχής και της εγκαρτέρισης σφραγίζουν τα ποιήματα της Μαριαλένας Σπυροπούλου. Η ποιήτρια αποτυπώνει με σπαρακτική ειλικρίνεια το γυναικείο βίωμα, μετουσιώνει τα «θέλω του κόσμου» σε ποιητική τροφή, σε σάρκα της γλώσσας.
Ξένη λογοτεχνία
Η συλλογή διηγημάτων Οδηγίες για οικιακές βοηθούς (πρώτη έκδοση στα ελληνικά 2018) σύστησε στο διεθνές κοινό, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό της, μια σπουδαία συγγραφέα που είχε αδίκως περιπέσει στη λήθη. Το “Βράδυ στον Παράδεισο”, η δεύτερη συλλογή της Λουσία Μπερλίν, επιβεβαιώνει τη θέση της στο πάνθεον των αμερικανικών γραμμάτων, ισάξια ενός Ρέιμοντ Κάρβερ και μιας Άλις Μονρό.
Τα είκοσι δύο διηγήματα του βιβλίου παρασύρουν τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι στα μέρη όπου έζησε η συγγραφέας, στο Τέξας, στη Χιλή, στη Νέα Υόρκη, στο Μεξικό, του συστήνουν τους πιο ετερόκλιτους ανθρώπινους τύπους, από μουσικούς και ζωγράφους μέχρι εμπόρους ναρκωτικών και από ανήσυχους εφήβους μέχρι θρύλους του θεάματος, όπως ο Τζον Χιούστον, η Άβα Γκάρντνερ και η Λιζ Τέιλορ. Όπου κι αν βρίσκεται, ό,τι κι αν περιγράφει, η Μπερλίν καταγράφει τη μοναξιά των ανθρώπων, αποκαλύπτει την ομορφιά πίσω από την ασχήμια και πάντα διακρίνει την ελπίδα μέσα στο σκοτάδι.
Κάποιοι από τους ήρωές της παλεύουν με τη φήμη, άλλοι με τη μονοτονία μιας αβάσταχτης, πληκτικής καθημερινότητας, άλλοι με τις στερήσεις μιας μποέμικης ζωής. Στη ρίζα τους αυτοβιογραφικά, τα διηγήματά της μεταπλάθουν με φαντασία και τρυφερότητα μια ζωή που σημαδεύτηκε από συνεχείς μετακινήσεις, απανωτές συναισθηματικές ανατροπές και υπαρξιακές αναζητήσεις. Το λεπτό της χιούμορ γίνεται ένα όχημα υπέρβασης κάθε δοκιμασίας, μια ανασκαφική σκαπάνη που φέρνει στην επιφάνεια τα μικρά θαύματα κάθε ζωής, τα οποία η κομψή της πένα μετατρέπει σε λογοτεχνικά διαμάντια.