Δοκίμιο
«Στον Καναδά, όταν πηγαίνεις για κολύµπι στα δάση, τα νερά είναι τροµερά παγωµένα. Το ξεκίνηµα ενός βιβλίου λοιπόν είναι κάτι αντίστοιχο. Αναρωτιέσαι: Να µπω µέσα; Όχι; Μήπως; Όχι; Ο µόνος τρόπος να το κάνεις είναι να πάρεις φόρα και να βουτήξεις ουρλιάζοντας. Παίρνω φόρα και βουτάω στην ιστορία µου ουρλιάζοντας, γιατί διαφορετικά δε θα φτάσω ποτέ εκεί».
Η Μάργκαρετ Άτγουντ συζητά µε τον Χάρη Βλαβιανό για το πώς γράφει, αλλά και για την αρχαία ελληνική µυθολογία ως πηγή έµπνευσης, τη διάκριση δηµοκρατίας και τυραννίας, την πολιτική την εποχή της εικόνας, το ενδεχόµενο να επανεκλεγεί ο Τραµπ στις ΗΠΑ. Μιλά, µεταξύ άλλων, για τη γραφή ως πράξη αισιοδοξίας, τα βιβλία που τη διαµόρφωσαν και τη «βιβλιοθήκη του µέλλοντος», τον σύγχρονο φεµινισµό και το αν κινδυνεύει η λογοτεχνία από την τεχνητή νοηµοσύνη.
H φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του Νίκου Κοκκαλιά.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Τι είναι αγάπη;
Στην πατριαρχία η αγάπη εξισώνεται με τη φευγαλέα έλξη ή την απλή τρυφερότητα. Για την bell hooks όμως η αγάπη δεν είναι μόνο ένα συναίσθημα: είναι ένας τρόπος να πράττουμε και να υπάρχουμε. Με εργαλεία της το φύλο, τη φυλή και την τάξη, η φεμινίστρια συγγραφέας αποδομεί τους μύθους της σύγχρονης κοινωνίας γύρω από την αγάπη και τον έρωτα, διεκδικώντας νέους ορισμούς και παρουσιάζοντας μια καινούργια οπτική που θα οδηγήσει σε μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Αντλώντας στοιχεία από την ηθική φιλοσοφία, τη θρησκεία και την ψυχολογία, η bell hooks ασκεί κριτική στον δηκτικό κυνισμό που περιβάλλει τον δημόσιο λόγο σχετικά με την αγάπη. Στόχος της είναι να αποκαταστήσει το δημόσιο πρόσωπο της αγάπης, μιλώντας με λόγια απλά και κατανοητά, και πάντοτε από μια φεμινιστική σκοπιά.
Δοκίμιο
Η Σούζαν Σόνταγκ δεν υπήρξε μονάχα μια από τις πιο πρωτότυπες και επιδραστικές φωνές των αμερικανικών γραμμάτων, αλλά και μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του εικοστού αιώνα. Στον ανά χείρας τόμο συγκεντρώνονται για πρώτη φορά ορισμένα από τα πιο διεισδυτικά της άρθρα και δοκίμια, κείμενα παθιασμένα και αιρετικά, για τα μείζονα ζητήματα που απασχολούν τη σύγχρονη γυναίκα: την ομορφιά, τα γηρατειά, τη χειραφέτηση, τη σεξουαλικότητα, την αντίστασή της στην εξουσία της πατριαρχίας, και γενικότερα τη θέση της σε έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο και με ελάχιστες σταθερές.
Με τα άρθρα και τα δοκίμιά της, η Σόνταγκ «προσφέρει τροφή για σκέψη που χορταίνει ακόμα και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες» (The Times). Συγγραφέας, φιλόσοφος, δημοσιογράφος, ακτιβίστρια, η Σούζαν Σόνταγκ (Νέα Υόρκη, 1933-2004) δίδαξε σε διάσημα πανεπιστήμια και είχε πλούσιο συγγραφικό και καλλιτεχνικό έργο
Η Μεγάλη Ιδέα, δηλαδή ο εθνικισµός και οι αλυτρωτικές φιλοδοξίες του ελληνικού κράτους, οι «µεταµορφώσεις» του ιδεολογικού αυτού φαινοµένου και η εργαλειοποίησή του στο πλαίσιο της προσπάθειας οικοδόµησης έθνους-κράτους κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, αποτέλεσε το αντικείµενο αρκετών αξιόλογων µελετών. Ωστόσο καµιά από τις σχετικές έρευνες δεν πραγµατεύεται τις οθωµανικές προσλήψεις του ελληνικού αλυτρωτισµού. Το συγκεκριµένο κενό αποτέλεσε την αφορµή για τη µελέτη της περιβόητης Μεγάλης Ιδέας από την πλευρά των Οθωµανών.
Το βιβλίο στόχο έχει να παρουσιάσει πώς ο σουλτάνος, η γραφειοκρατική ελίτ της Υψηλής Πύλης και η οθωµανική διανόηση αντιλήφθηκαν τον ελληνικό αλυτρωτισµό και να αναδείξει τις προσπάθειες που κατέβαλλαν οι Οθωµανοί σε στρατιωτικό, πολιτικό, ιδεολογικό και διπλωµατικό επίπεδο, ώστε να παρεµποδίσουν τη διάχυση του ελληνικού εθνικισµού στους ορθόδοξους υπηκόους της αυτοκρατορίας. Η µελέτη καλύπτει την περίοδο 1839-1869 και η σύνθεσή της βασίστηκε στη γόνιµη αξιοποίηση ελληνικών και οθωµανικών πηγών, προκειµένου να αποφευχθεί η αναπαραγωγή αναχρονιστικών στερεοτύπων και εθνοκεντρικών αφηγήσεων.
Ιστορία
Κινδυνεύει άραγε να χαθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση; Όσοι το πιστεύουν θα πρέπει ίσως να αναρωτηθούν πώς έγινε δυνατό να ενωθούν τόσο διαφορετικοί λαοί σε μία και μοναδική πολιτική κοινότητα, γέννημα τόσο του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού όσο και του νεωτερικού έθνους-κράτους.
Αξιοποιώντας ένα ευρύ φάσμα υλικών, από νομικές πραγματείες μέχρι μυθιστορήματα, ο Άντονυ Πάγκντεν προσφέρει την πιο λεπτομερή περιγραφή της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης: της εξέλιξης του «ευρωπαϊκού σχεδίου» από τα τέλη των Ναπολεόντειων Πολέμων έως το Brexit.
Πώς, μετά από αιώνες εσωτερικών συγκρούσεων, θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια ενωμένη Ευρώπη και παράλληλα να διατηρηθεί η πολιτική, νομική και πολιτισμική ακεραιότητα κάθε έθνους; Tο ερώτημα έγινε πιο επιτακτικό μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους, που έδειξαν ότι τα ευρωπαϊκά έθνη δεν θα μπορούσαν πλέον να παίξουν σοβαρό ρόλο στον κόσμο παρά μόνο μαζί. Προϋπόθεση ήταν να συγχωνευθεί η εθνική ισχύς που με ζήλο προστάτευαν σε μια νέα μορφή διεθνικού συνταγματισμού.
Αυτό επιχείρησε, κατά τον συγγραφέα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνιστώντας όχι ένα «υπερκράτος», όπως υποστηρίζουν οι εχθροί της, αλλά μια μετα-εθνική τάξη πραγμάτων, ενωμένη σ’ έναν πολιτικό βίο που δεν βασίζεται στα παλιά συνθήματα του εθνικισμού, αλλά σ’ ένα κοινό σώμα αξιών και επιδιώξεων. Κι αυτό θα της επιτρέψει να νικήσει τους πολιτικούς της αντιπάλους στο εσωτερικό και να ξεπεράσει τις δυσκολίες που έρχονται από το εξωτερικό – από τη μαζική μετανάστευση έως την πανδημία. Υπό τον όρο βέβαια ότι θα συνεχίσει να εξελίσσεται, όπως έκανε τους δύο προηγούμενους αιώνες.
Ο τρόπος με τον οποίο κάποιος γραφιάς, κατά τεκμήριο προικισμένος, αφήνει «έργο» στον τόπο μας παραμένει δυσεπίλυτο αίνιγμα και συνεπάγεται σχεδόν πάντα εξωτισμούς και δραματικές ποινές σε βάρος του εγώ του. Δεν διαθέτουμε ισχυρό θεσμικό πλαίσιο που να επικουρεί τα άτομα, κατά συνέπεια ο καθένας γίνεται εφευρέτης του εαυτού του με διαμφισβητούμενη πάντα την πατέντα.
Ο δεύτερος τόμος της σειράς Τα βιβλία των άλλων συγκεντρώνει πρώιμα και ύστερα δοκίμια ή κριτικά σημειώματα του Κωστή Παπαγιώργη για σημαντικούς Έλληνες στοχαστές που «εφηύραν τον εαυτό τους» εντός και εκτός Ελλάδoς – ανάμεσά τους o Ζήσιμος Λορεντζάτος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Παναγιώτης Κονδύλης, ο Κώστας Αξελός, ο Χρήστος Γιανναράς, ο Στέλιος Ράμφος. Με μια σπάνια θυμική εμπλοκή, ο Παπαγιώργης συζητά κομβικά έργα της σύγχρονης σκέψης –όπως Το χαμένο κέντρο, Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, Το Πρόσωπο και ο Έρως ή Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη–, δίνοντας παράλληλα τη δική του απάντηση στα κρίσιμα πνευματικά ερωτήματα που τα εξέθρεψαν.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική ιδιοφυΐα όλων των εποχών. Ποια ήταν τα μυστικά του;
Ο συγγραφέας των ευπώλητων βιογραφιών του Στιβ Τζομπς και του Άλμπερτ Αϊνστάιν, βασιζόμενος σε χιλιάδες σελίδες από τα σημειωματάρια του ίδιου του Ντα Βίντσι και σε νέες ανακαλύψεις για το έργο του, ξετυλίγει το νήμα της ζωής αυτού του μοναδικού ανθρώπου και αποδεικνύει πως η ιδιοφυΐα του δεν ήταν κάτι ανεξήγητο αλλά πήγαζε από την ανεξάντλητη περιέργειά του, την παρατηρητικότητά του και τη ζωηρή φαντασία του.
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ζωγράφισε δύο από τα γνωστότερα έργα στην Ιστορία της Τέχνης, τον Μυστικό Δείπνο και τη Μόνα Λίζα, αλλά ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του εξίσου άνθρωπο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Με ένα πάθος που άγγιζε την εμμονή, μελετούσε γεωλογία, το ανθρώπινο σώμα, τα πτηνά, τη λειτουργία της καρδιάς, ενώ ταυτόχρονα σχεδίαζε πτητικές και πολεμικές μηχανές.
Νόθος, ομοφυλόφιλος, χορτοφάγος, αριστερόχειρας και αιρετικός στη σκέψη, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι απείχε συχνά ένα –ή και κανένα– βήμα από το να θεωρηθεί απόβλητος. Η ζωή του επιβεβαιώνει πως η δημιουργικότητα και η επιτυχία ξεκινούν πάντα από την ικανότητα –και την τόλμη– να είσαι διαφορετικός.
«Μια συγκλονιστική ιστορία για μια συναρπαστική διάνοια και ζωή… μια σπουδή στη δημιουργικότητα: πώς ορίζεται, πώς επιτυγχάνεται».
The New Yorker
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968). Ο Αρχιτέκτονας, ο Ζωγράφος, Ο Στοχαστής
Ο Δημήτρης Πικιώνης γεννήθηκε το 1887 στον Πειραιά και πέθανε στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1968. Σήμερα, εδώ, στον διάφανο πύργο των βιβλίων του Renzo Piano, η Εθνική Βιβλιοθήκη τιμά τα πενήντα χρόνια από τον θάνατό του. Για έναν ακατάσχετο και ακατάστατο αναγνώστη -του Σολωμού και του Πλάτωνα, των Τραγικών, του Πινδάρου, του Σικελιανού, του Παλαμά, της Βίβλου και των Νηπτικών, του Καντ (Kant) και των Προσωκρατικών- ποιος χώρος «αρμοδιότερος»;
Ο Δημήτρης Πικιώνης ανήκει σε μια γενιά εμπνευσμένων δημιουργών που ενεργώντας «στο επίκεντρο της ζωής του τόπου» πύκνωσαν τον ιστορικό χρόνο και μέσα σε λίγα σχετικά χρόνια -χονδρικά από το 1920 έως και την πρώτη δεκαετία μετά τον δεύτερο πόλεμο- έχτισαν και μας χάρισαν ένα ζείδωρο «περιπλέον» (η έκφραση είναι της Ζωής Καρέλλη) πολιτισμού, ένα ανεκτίμητο εθνικό υπόδειγμα.
«Ο Δημήτρης Πικιώνης μπορεί ίσως να θεωρηθεί [θα πει ο Άγγελος Δεληβορριάς προλογίζοντας τον κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης Πικιώνη του 2010 στο Μουσείο Μπενάκη] η πιο εμβληματική από τις πνευματικές μορφές του ελληνικού Μεσοπολέμου. (…) Στον θαυμαστό ανθρώπινο κόσμο του [συνεχίζει] ο Καζαντζάκης συναντούσε τον Κόντογλου και ο Παρθένης τον Σικελιανό, ο Μπουζιάνης τον Πεντζίκη και ο Δούκας τη Χατζημιχάλη, ο Παπαλουκάς τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα και ο Διαμαντόπουλος τον Τσαρούχη, ο Καΐμης τον Στέρη και ο Τλούπας τον Καπράλο».
Ό,τι μέχρι σήμερα αποτελεί το πολύτιμο «αχνάρι» του το οφείλουμε στην ακάματη αγάπη της κόρης του Αγνής, που είναι σήμερα μαζί μας. Η κυρία Πικιώνη είναι πρόεδρος της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Δ. Πικιώνης Α.Μ.Κ.Ε., Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία για τη μελέτη, προστασία, ανάδειξη, αποκατάσταση και συντήρηση του έργου του Δ. Πικιώνη». Θα μας αποτείνει έναν σύντομο χαιρετισμό. […]
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Ο Γουσταύος Κλάους είναι Βαυαρός έμπορος, που έρχεται στην Πάτρα και δημιουργεί την οινοποιία «Αχαΐα». Η γνωστή σήμερα ως «Achaia Clauss» πρωταγωνιστεί με τα κρασιά της στο οινικό fun του 20ού αιώνα και συνεχίζει στον 21ο αιώνα με το «Castro Clauss». Ο Φραντσέσκο Μάλλια, μετανάστης από τη Μάλτα, είναι το δεξί χέρι του Γουσταύου, ο πρώτος άποικος στην Colonie. H Colonie είναι η πολυεθνική κοινότητα των εργαζομένων στην οινοποιία, με τις οικογένειές τους (Γερμανοί, Έλληνες, Ιταλοί, Μαλτέζοι), στην οποία ο Κλάους δίνει το όνομα Gutland. Ο Γιάκομπ Κλίπφελ, Γερμανός, είναι ο πρώτος οινολόγος, ίσως ο δημιουργός της γλυκιάς Μαυροδάφνης. Η Αθηναία Θωμαΐδα Καρπούνη είναι η σύζυγος του Κλάους. Ο Γιούλιους Καρλ Βίλχελμ Φίλιπ Μέντσερ είναι Γερμανός κρασέμπορος, βουλευτής στο Ράιχσταγκ, ο πρώτος εισαγωγέας ελληνικών κρασιών στη Γερμανία. Ο Βασίλης Κασπίρης είναι ο φουστανελοφόρος σωματοφύλακας του Κλάους και ο κωδωνοκρούστης της Gutland. Η Αμαλία φον Πέρφαλ, κόρη του Γουσταύου και της Θωμαΐδας, παντρεμένη με βαρόνο στο Μόναχο, είναι η μοναδική κληρονόμος του. Η αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστρίας -η Σίσσυ- είναι η πρώτη διάσημη επισκέπτρια της οινοποιίας. Ο Βλάσιος Αντωνόπουλος, φιλελεύθερος σταφιδέμπορος, βουλευτής του Βενιζέλου, είναι ο συνεχιστής της «Αχαΐας» και των κρασιών της μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο καπνοβιομήχανος από την Αίγυπτο Θεόδωρος Βαφειάδης εκπροσωπεί τα κρασιά της «Αχαΐας» στη Βομβάη· και ο αρσιβαρίστας Δημήτρης Τόφαλος, στη Νέα Υόρκη. Η Λαμπρινή Κακού, Επονίτισσα, επισκέπτεται την «Αχαΐα» και υψώνει ένα ποτήρι στη μνήμη του απαγχονισθέντος αδελφού της, τις τελευταίες ημέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτοί είναι μερικοί από τους ήρωες που κατοικούν στην Γκούτλαντ. Μια μεγάλη αφήγηση, πλήρως τεκμηριωμένη, που καλύπτει περισσότερο από έναν αιώνα, από το 1833 έως το 1949. Ο συγγραφέας ανασυστήνει μικρόκοσμους, άγνωστους και απρόοπτους, ανασυστήνει ακόμη και το φυσικό τοπίο, δίνει χρώμα και βάθος στην καθημερινή ζωή, υπερβαίνει τα στερεότυπα και ρίχνει φως σε αθέατες περιοχές, εκεί που δεν φτάνει ποτέ η μεγάλη ιστορία. Το κρασί και το αμπέλι είναι, βέβαια, οι πανταχού παρόντες πρωταγωνιστές.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Ο Ρόντρικ Μπήτον επανεξετάζει τη ζωή και το έργο του Λόρδου Μπάιρον µέσα από τη µακρά διαδροµή της σχέσης του µε την Ελλάδα. Αρχίζοντας από τα νεανικά ταξίδια του ποιητή την περίοδο 1809-1811, ο συγγραφέας παρακολουθεί τα χρόνια της φήµης του στο Λονδίνο και της αυτοεξορίας του στην Ιταλία, που κορυφώθηκαν µε την απόφασή του να αφοσιωθεί στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας. Στη συνέχεια διερευνά τη δραµατική αυτοµεταµόρφωση του Μπάιρον από ροµαντικό εξεγερµένο σε έναν «νέο δηµόσιο άνδρα», ο οποίος υποτάσσεται για πρώτη φορά σε µια συγκεκριµένη πολιτική υπόθεση, προκειµένου να βάλει τα θεµέλια, στη διάρκεια των «εκατό ηµερών» του στο Μεσολόγγι, ενός νέου είδους πολιτικής στην Ευρώπη – αυτής του έθνους-κράτους όπως το γνωρίζουµε σήµερα.
Ο Geoffrey Roberts, σε αυτό το συναρπαστικό έργο, παρουσιάζει τα βιβλία που διάβασε ο Στάλιν, ο πιο πολυμαθής αυτοδίδακτος δικτάτορας του εικοστού αιώνα, διατρέχοντας με αυτόν τον τρόπο και ένα μεγάλο μέρος της ζωής του και της πολιτικής του. O Στάλιν πίστευε ακράδαντα ότι οι λέξεις μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο και παρέμεινε αχόρταγος βιβλιοφάγος και μετά την άνοδό του στην εξουσία. Μανιώδης αναγνώστης από νεαρή ηλικία, συγκέντρωσε μια εντυπωσιακά ευρεία προσωπική συλλογή χιλιάδων βιβλίων, πολλά εκ των οποίων σημείωνε, αποκαλύπτοντας έτσι ενδότερες σκέψεις, συναισθήματα και πεποιθήσεις του. Έχοντας διεξαγάγει εκτεταμένη έρευνα στα ρωσικά αρχεία, ο Roberts εξιστορεί τη δημιουργία, τον κατακερματισμό και την αναβίωση της προσωπικής βιβλιοθήκης του Στάλιν.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
«“Από πού θες ν’ αρχίσουμε;” με είχε ρωτήσει ο Αρβανίτης ένα πρωινό του Ιουνίου του 2019, τότε που πάτησα για πρώτη φορά το rec. “Δεν έχω ιδέα” του απάντησα. Τώρα, φτάνοντας στο τέλος, έχω πια μια ιδέα του τι είναι τελικά αυτό το βιβλίο. Δεν είναι η αφήγηση μιας ζωής, είναι η αφήγηση μιας ερμηνείας του να ζεις, ενός προσωπικού βλέμματος στον κόσμο. Είναι ένα “κοίτα”». Ε. Χ.
Η Ελισάβετ Χρονοπούλου συνομιλεί με τον κινηματογραφιστή Γιώργο Αρβανίτη, που της αφηγείται μια ζωή σαν ταινία, τη δική του ζωή. Πώς από τις στάχτες της ελληνικής επαρχίας στην Κατοχή φτάνει να γίνει διεθνώς διακεκριμένος διευθυντής φωτογραφίας. Πώς, ξεκινώντας από τη Φίνος Φιλμ όπου φώτιζε τους σταρ του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, βρήκε τον καλλιτεχνικό του δρόμο φωτίζοντας τη συννεφιασμένη Ελλάδα των ταινιών του Αγγελόπουλου. Πώς, γυρίζοντας ταινίες σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης, γνώρισε και συνεργάστηκε με τους θρύλους του παγκόσμιου σινεμά.
Στο εξώφυλλο: Ο Γ. Α. στα γυρίσματα της ταινίας Une vieille maîtresse (Μια παλιά ερωμένη), Γαλλία, Ιταλία, 2007 (σκηνοθεσία-σενάριο: Κατρίν Μπρεγιά). Εικόνα από το A crime (Ένοχο μυστικό), Γαλλία, ΗΠΑ, 2006 (σκηνοθεσία: Μανουέλ Πραντάλ· φωτογραφία: Γιώργος Αρβανίτης)