Η αυτοκρατορία του βαμβακιού είναι η εξιστόρηση μιας πραγματικής εποποιίας, που διαδραματίστηκε, και εξακολουθεί να διαδραματίζεται, σε πλανητική κλίμακα. Είναι η ιστορία του πώς μέσα σε εντυπωσιακά σύντομη χρονική περίοδο, από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα και εξής, Ευρωπαίοι έμποροι, επιχειρηματίες, κεφαλαιούχοι και ισχυροί κρατικοί λειτουργοί, εκμεταλλευόμενοι τον καρπό ενός πανάρχαιου φυτού καθώς και τη συσσωρευμένη πείρα και τις απέραντες αγορές μιας πανάρχαιης μεταποιητικής δραστηριότητας στην Ασία, την Αφρική, τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική, οικοδόμησαν μια νέα οικονομία του βαμβακιού με τεράστιο εύρος και δυναμισμό. Όχημά τους ήταν η δύναμη των κρατών τους, ο συνδυασμός του υπερπόντιου επεκτατισμού και της εργασίας των σκλάβων, η εισαγωγή νέων μηχανών και η καθιέρωση νέων μορφών ημερομίσθιας εργασίας, αλλά και η ανάπτυξη πρωτόγνωρων μορφών δικτύωσης και διακίνησης πληροφοριών. Και κατά ειρωνεία της ιστορίας, η συγκλονιστική επιτυχία τους αφύπνισε ταυτόχρονα εκείνες ακριβώς τις δυνάμεις που εντέλει, κατά τον 20ό αιώνα, θα τους έθεταν στο περιθώριο της αυτοκρατορίας που είχαν δημιουργήσει.
Στην πορεία αυτής της ιστορίας εκατομμύρια άνθρωποι, ανάμεσά τους πολλά παιδιά, ξόδεψαν τη ζωή τους δουλεύοντας στα βαμβακοχώραφα και στα βαμβακουργεία, εκατομμύρια άνθρωποι υποδουλώθηκαν στην Αφρική και μεταφέρθηκαν στις βαμβακοφυτείες της Αμερικής, παραδοσιακές αγροτικές κοινωνίες είδαν τον τρόπο ζωής τους να αλλάζει άρδην, η χειροτεχνική παραγωγή σαρώθηκε από την ακατάπαυστη παραγωγή των μηχανών: η αυτοκρατορία του βαμβακιού υπήρξε, ευθύς εξαρχής, πεδίο μιας ασταμάτητης παγκόσμιας τριβής ανάμεσα στους σκλάβους και τους ιδιοκτήτες των φυτειών, στους εμπόρους και τους κρατικούς λειτουργούς, στους εργάτες και τους βιομηχάνους. Και επειδή συνύφανε με νέους τρόπους τις ηπείρους μεταξύ τους, το βαμβάκι προσφέρει το κλειδί ώστε να κατανοήσουμε τον νεότερο κόσμο, τις τεράστιες ανισότητές του, τη μακραίωνη ιστορία της παγκοσμιοποίησης και τη διαρκώς μεταβαλλόμενη πολιτική οικονομία του καπιταλισμού.
Η αυτοκρατορία του βαμβακιού τιμήθηκε με το Βραβείο Bancroft, το Βραβείο Philip Taft, απέσπασε το Cundill Recognition for Excellence και ήταν ένας από τους τελικούς διεκδικητές του Βραβείου Pulitzer. Η εφημερίδα The New York Times το συμπεριέλαβε στα δέκα σημαντικότερα βιβλία του 2015.
Με 109 εικόνες και 7 χάρτες.
Ιστορία
Η ιστορία μιας γενιάς Επτανήσιων διανοουμένων, δημιουργών και πολιτικών προσωπικοτήτων –από τον Ούγκο Φόσκολο, τον Κάλβο και τον Σολωμό μέχρι τον Καποδίστρια, τον Ανδρέα Μουστοξύδη και τον Νικολό Τομαζέο– οι οποίοι βίωσαν την κατάρρευση της Βενετικής Πολιτείας και τη διάλυση του κοινού πολιτισμικού και πολιτικού χώρου της Αδριατικής. Επιφανείς μάρτυρες της μακράς μετάβασης από έναν κόσμο αυτοκρατοριών σ’ έναν κόσμο εθνών-κρατών, συνέβαλαν στην ανάδυση του ελληνικού και του ιταλικού εθνικισμού, διαμορφώνοντας καθοριστικά το λεξιλόγιό τους.
Επανεξετάζοντας αυτές τις βιογραφίες και το ξεχασμένο διανοητικό τους σύμπαν, η Κωνσταντίνα Ζάνου ανασυνθέτει έναν κόσμο ποικίλων δεσμών, ιδεών και ανταλλαγών –μείξη μάλλον, παρά σύγκρουση, στοιχείων φιλελευθερισμού και αυτοκρατορίας, Διαφωτισμού και θρησκείας, συντηρητισμού και επανάστασης, Ανατολής και Δύσης, που στη συνέχεια θάφτηκαν κάτω από το συμβατικό αφήγημα της έλευσης του έθνους-κράτους. Με αφετηρία τα νησιά του Ιονίου, η μελέτη ακολουθεί τα νήματα που εκτείνονταν από την προεθνική, ενοποιούμενη Ιταλία και την προ- και μετεπαναστατική Ελλάδα μέχρι την αυτοκρατορική Ρωσία, αποκαθιστώντας τον χαμένο κρίκο ανάμεσα στα μεταβαλλόμενα γεωπολιτικά πλαίσια της δυτικής Ευρώπης, της Μεσογείου και των Βαλκανίων στην εποχή των επαναστάσεων.
Στο Δημαρχείο της Αθήνας, τον Φεβρουάριο του 1966, έγινε η πρώτη δημόσια συζήτηση για ένα επίμαχο πολεοδομικό θέμα, μια διαδικασία πρωτόγνωρη για εκείνη την εποχή. Αντικείμενό της: η προβληματική του μέλλοντος της παλιάς πόλης, της λεγόμενης Πλάκας.
Δύο αντιμαχόμενες προοπτικές -διατήρηση και προστασία της ιστορικής συνοικίας ή απαλλοτρίωση και κατεδάφιση, ώστε να διενεργηθούν ανασκαφές- πρόβαλαν ασυμβίβαστες. Αντιπαρέθεσαν τις απόψεις τους τότε αυθεντίες της αθηναϊκής διανόησης, πολεοδόμοι, αρχαιολόγοι, αισθητικοί αλλά και κάτοικοι της περιοχής.
Ο καταξιωμένος μελετητής της πολεοδομικής εξέλιξης της Αθήνας, καθηγητής, αρχιτέκτων-πολεοδόμος Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, φέρνει για πρώτη φορά στο φως τα εκτενή αδημοσίευτα πρακτικά εκείνης της ιστορικής συζήτησης, στην οποία συμμετείχε και ο ίδιος ως σύνεδρος, μαζί με εισαγωγή και σχόλια, καθώς και σπάνιο εικονογραφικό υλικό. Αναδεικνύεται έτσι μια ξεχασμένη αντιπαράθεση και διαβούλευση, σε μια κομβική στιγμή της ιστορίας της Πλάκας, μία δεκαετία πριν από την επιτυχή επέμβαση διάσωσής της, προσφέροντάς μας μια διερεύνηση της ταυτότητας αλλά και ανεπανάληπτης οντότητας της Αθήνας.
Το βιβλίο αυτό αναδεικνύει ένα ζήτημα καθαρά γεωπολιτικό, παρά την φαινομενικά θρησκευτική του διάσταση: τον πόλεμο που η Μόσχα έχει κηρύξει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η φράση “Μόσχα, η Τρίτη Ρώμη” είναι μέρος των σχολικών μας ακουσμάτων. Λίγοι γνωρίζουν ωστόσο πως ο αυτοπροσδιορισμός της Μόσχας ως “Τρίτης Ρώμης” τροφοδοτείται συστηματικά από μία εθνική γραμμή δημιουργίας θρησκευτικών “αποικιών”, με προφανή πολιτικά οφέλη.
Η από αιώνων ρωσική στρατηγική διείσδυσης και κυριαρχίας στον ορθόδοξο κόσμο γνώρισε νέα έξαρση την μετασοβιετική εποχή. Στην Ελλάδα μαίνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 μια καλοστημένη επιχείρηση “υβριδικού πολέμου”, που στοχεύει να στρέψει την ελληνική κοινωνία ενάντια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Παράλληλα η Μόσχα προσπάθησε, με απειλές και πράξεις δολιοφθοράς κατά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, να εμποδίσει την δημιουργία αυτοκέφαλης Εκκλησίας στην Ουκρανία, την οποία θεωρεί πνευματική της “αποικία”. Έχοντας αποτύχει να εκβιάσει τις εξελίξεις, διέκοψε σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και με κάθε άλλη Εκκλησία που αναγνώρισε την θρησκευτική χειραφέτηση της Ουκρανίας. Προσπάθησα, μελετώντας την διαμόρφωση της ρωσικής ορθοδοξίας και την κοσμοθεωρία κράτους και Εκκλησίας στην Ρωσία, να κατανοήσω πώς γεννήθηκε η υπερφίαλη “γεωπολιτική της ορθοδοξίας”. Μόλις σήμερα, με την ορθόδοξη “οικουμένη” να κινδυνεύει να διχοτομηθεί, δείχνει ενδιαφέρον για όλα αυτά η ευρύτερη κοινωνία, πέραν του στενού κύκλου του κλήρου, των εκκλησιαστικών ιστορικών και των διπλωματών.
Οι Ρώσοι παραμένουν δέσμιοι της σαγήνης τους για ένα ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως η ψύχωσή τους με την αυτοκρατορική ιδέα και την ισχύ υπονομεύει τελικά την επιρροή τους στον όλο ορθόδοξο κόσμο; Α.Μ.
Ιστορία
Συζητάμε για την άνοδο των ναζί εντελώς αποστασιοποιημένα, σαν μια υπόθεση του παρελθόντος που δεν μας αφορά. Θεωρούμε δεδομένο ότι οι Γερμανοί του 1930 ήταν πολύ διαφορετικοί από εμάς και το γεγονός ότι αντιλαμβανόμαστε τα λάθη τους επιβεβαιώνει την ανωτερότητά μας.
Κι όμως, ισχύει ακριβώς το αντίθετο.
Γιατί καταλύθηκε τόσο γρήγορα και τόσο ολοσχερώς η δημοκρατία στη Γερμανία τη δεκαετία του ’30; Πώς επέτρεψε μια δημοκρατική κυβέρνηση στον Αδόλφο Χίτλερ να αδράξει την εξουσία; Στον “Θάνατο της Δημοκρατίας”, ο Benjamin Carter Hett δίνει τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα και η ιστορία που αφηγείται αφήνει ανησυχητικούς απόηχους για τη δική μας εποχή, αποδεικνύοντας πόσα κοινά έχουμε τελικά με τους Γερμανούς του 1930.
Αποκαλύπτει τη μυωπική στάση που υιοθέτησαν οι συντηρητικοί Γερμανοί πολιτικοί πιστεύοντας πως ο Χίτλερ και οι οπαδοί του θα προθυμοποιούνταν να τους υποστηρίξουν, παραγνωρίζοντας ότι οι προσπάθειές τους να χρησιμοποιήσουν τους ναζί εξυπηρετούσαν εντέλει τον Χίτλερ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο του παρέδωσαν εκούσια τα εργαλεία για να μετατρέψει τη Γερμανία σε μια στυγερή δικτατορία.
Όντας κορυφαίος μελετητής της Γερμανίας του εικοστού αιώνα και χαρισματικός αφηγητής, ο Benjamin Carter Hett μας δίνει ένα ηχηρό μάθημα για την εποχή μας, καθώς η δημοκρατία βρίσκεται και πάλι στις επάλξεις και το τραγούδι των Σειρήνων των απανταχού «νταήδων» φαίνεται να ηχεί ολοένα και πιο δυνατά.
Από τη συγγραφέα του Γκουλάγκ και του Σιδηρού Παραπετάσματος, η αποκαλυπτική ιστορία ενός από τα μεγαλύτερα εγκλήματα του Στάλιν, που οι προεκτάσεις του είναι αισθητές μέχρι σήμερα.
Το 1929 ο Στάλιν εγκαινίασε την κολεκτιβοποίηση της γεωργίας, στην πράξη μια δεύτερη ρωσική επανάσταση, η οποία εξανάγκασε εκατομμύρια αγρότες να αποποιηθούν τη γη τους και να ενταχθούν σε κολχόζ. Το αποτέλεσμα ήταν ένας καταστροφικός λιμός, ο πιο φονικός στην ευρωπαϊκή ιστορία. Τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1931-33. Αντί να στείλει βοήθεια, το σοβιετικό κράτος χρησιμοποίησε τον λιμό για να απαλλαγεί από ένα πολιτικό πρόβλημα. Από τους νεκρούς, τα τρία και πλέον εκατομμύρια ήταν Ουκρανοί, που δεν υπήρξαν τυχαία θύματα μιας κακής πολιτικής, αλλά στοχευμένα θύματα του κράτους.
Σ’ αυτή την έγκυρη και συνταρακτική μελέτη, η Άπλμπαουμ αποδεικνύει αυτό για το οποίο υπήρχαν πάντα υποψίες. Ύστερα από μια σειρά εξεγέρσεων που αναστάτωσαν την Ουκρανία, ο Στάλιν σχεδίασε τον αφανισμό της ουκρανικής αγροτιάς. Το κράτος έκλεισε τα σύνορα της Δημοκρατίας της Ουκρανίας και άρπαξε όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα. Σύντομα ξέσπασε λιμός και οι άνθρωποι έτρωγαν οτιδήποτε –χόρτα, φλοιούς δέντρων, σκύλους, ψοφίμια, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ανθρώπινη σάρκα– παλεύοντας για να επιβιώσουν σε μια τερατώδη συνθήκη.
Σήμερα που η Ουκρανία ξαναβρίσκεται μ’ έναν τρόπο στο στόχαστρο της Ρωσίας, το βιβλίο αυτό υπενθυμίζει ένα από τα χειρότερα εγκλήματα του εικοστού αιώνα.
Το πρωί της 28ης Ιουνίου του 1914, όταν ο Αρχιδούκας Φερδινάνδος, διάδοχος της Αυστρίας, έφτασε με τη σύζυγό του στον σιδηροδρομικό σταθμό του Σαράγεβου, η Ευρώπη ζούσε ακόμη εν ειρήνη. Τριανταεπτά μέρες αργότερα βρισκόταν σε πόλεμο. Η σύγκρουση που ακολούθησε άφησε πάνω από δεκαπέντε εκατομμύρια νεκρούς, κατέστρεψε τρεις αυτοκρατορίες και άλλαξε ριζικά την παγκόσμια ιστορία.
Πώς μπόρεσαν τα Βαλκάνια -μια περιφέρεια απομακρυσμένη από τα ευρωπαϊκά κέντρα της ισχύος και του πλούτου- να γίνουν το επίκεντρο ενός δράματος τέτοιου μεγέθους; Ο Κρίστοφερ Κλαρκ αποφεύγει τον πειρασμό να αποδώσει την ευθύνη της ανάφλεξης σε μία αποκλειστική αιτία ή μία μοναδική χώρα. Aνιχνεύει τους δρόμους που οδήγησαν στον πόλεμο περνώντας απ’ όλα τα κρίσιμα κέντρα αποφάσεων στη Βιέννη, το Βερολίνο, την Πετρούπολη, το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βελιγράδι, και παρακολουθώντας λεπτό προς λεπτό τις καταιγιστικές εξελίξεις. Αποκαλύπτει έτσι έναν θρυμματισμένο κόσμο αστάθειας και έριδας, μια Ευρώπη επιβαρυμένη μάλιστα με μια μοιραία κι ατελέσφορη ομάδα πολιτικών αρχηγών. Αυτοί οι κυβερνώντες, που καμάρωναν για το νεωτερισμό και τον ορθολογισμό τους, τσαλαβουτούσαν από κρίση σε κρίση ώσπου έπεισαν τον εαυτό τους ότι ο πόλεμος ήταν η μόνη απάντηση.
Βιβλίο αριστοτεχνικά γραμμένο και διεξοδικά τεκμηριωμένο σε νέες έρευνες, Οι υπνοβάτες είναι ο εντυπωσιακός απολογισμός της πυροδότησης και της έκρηξης ενός από τα μεγαλύτερα συμβάντα της σύγχρονης ιστορίας.
Bασισμένο στην προσωπική εμπειρία και παρατήρηση, το βιβλίο του Eric Hobsbawm αποτελεί ορόσημο τόσο για την κατανόηση του 20ού αιώνα όσο και για τις προσδοκίες μας για τον επόμενο.
O Σύντομος Eικοστός Aιώνας ξεκινάει με το ξέσπασμα του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου και φτάνει μέχρι την κατάρρευση της EΣΣΔ, χρονικό διάστημα που σχηματίζει μια συνεκτική ιστορική περίοδο η οποία έχει ήδη τερματιστεί. Πόλεμοι, επαναστάσεις, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εξελίξεις, οι μεγάλοι παράγοντες που διαμορφώνουν τις ιστορικές τάσεις που προκαλούν την ανάδυση, την παρακμή και πτώση των καθεστώτων, διαπλέκονται σε μια πανοραματική ιστορική σύνθεση. Ένας αιώνας δύει. Ένας καινούριος ανατέλλει.
Xωρισμένο σε τρία κύρια χρονολογικά μέρη (H Eποχή της Kαταστροφής, H Xρυσή Eποχή και H Kατολίσθηση), το βιβλίο είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα και ερεθιστική επανεκτίμηση του αιώνα μας, γραμμένη από έναν ιστορικό που τιμήθηκε για τη ζωντανή γραφή του και για την έκταση και το βάθος της ευρυμάθειάς του.
Μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου, στη ζώνη αυτή που ο συγγραφέας αποκαλεί «αιματοβαμμένες χώρες», περίπου 14 εκατομμύρια άμαχοι εξοντώθηκαν από το ναζιστικό και το σοβιετικό καθεστώς. Καθώς, μετά το 1945, οι χώρες αυτές βρέθηκαν όλες κατευθείαν από τα χέρια των Ναζί πίσω από το λεγόμενο Σιδηρούν Παραπέτασμα, η Ιστορία αυτών των μαζικών εκκαθαρίσεων και εκτελέσεων έμεινε επί αρκετά χρόνια στο ημίφως.
Ο Timothy Snyder, ιστορικός διεθνούς κύρους, εξετάζει εξονυχιστικά τα στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτά τα εγκλήματα, επιχειρώντας παράλληλα να εμβαθύνει στα κίνητρα και τα πολιτικά σχέδια τόσο του Χίτλερ όσο και του Στάλιν. Αξιοποιώντας αρχεία και στοιχεία από πολλές χώρες, ο Snyder δεν παραλείπει συγχρόνως να εστιάσει σε γραπτές ή προφορικές προσωπικές μαρτυρίες θυμάτων, εβραίων και μη.
Προϊόν πολύχρονης και εις βάθος έρευνας σε πηγές και σε αρχεία, έχοντας πάντα επίκεντρο τον άνθρωπο, οι “Αιματοβαμμένες χώρες” είναι βιβλίο αναφοράς για όλους όσοι θέλουν να ενημερωθούν για μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της Νεότερης Ιστορίας, αλλά και να εμβαθύνουν στα συμφραζόμενά της, στρατιωτικά, πολιτικά, ιδεολογικά.
Σκοτεινή ήπειρος είναι μια πυκνή επισκόπηση της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπου παρουσιάζονται ανάγλυφα οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές εξελίξεις από το 1919 ώς το 1997. Αποτολμώντας να φωτίσει σκοτεινές περιοχές αυτής της ιστορίας και να αμφισβητήσει πολλά από τα μέχρι τώρα δεδομένα της, ο συγγραφέας επανερμηνεύει τις ευρωπαϊκές εμπειρίες της επανάστασης, του πολέμου και του ολοκληρωτισμού και αναρωτιέται για την εμβέλεια και την προοπτική της δημοκρατίας.
Παρά την επιστημονική μεθοδολογία της, η μελέτη αυτή δεν αποφεύγει διόλου τα κρίσιμα ηθικά και πολιτικά ζητήματα που συνδέονται με την τραυματική μνήμη και τις μετέωρες επαγγελίες της Ευρώπης. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον του βιβλίου είναι η ιδιαίτερη προσοχή που δίνει στην Ελλάδα και ο ρόλος που της αναγνωρίζει στις εξελίξεις, πράγμα ασυνήθιστο για τέτοιου είδους σφαιρικές θεωρήσεις της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Ιστορία
“Αυτό είναι το βιβλίο στο οποίο θα ανατρέξετε αν χρειάζεστε μια έγκυρη προσέγγιση που να παρουσιάζει περιεκτικά το ξετύλιγμα του Ψυχρού Πολέμου, το “οικονομικό θαύμα” της Ευρώπης στις δεκαετίες του 1950 και 1960, τη σοσιαλδημοκρατία στη Δυτική Ευρώπη, την αυξανόμενη αντίσταση στη σοβιετική κυριαρχία στην Ανατολική Ευρώπη, πολιτισμικά σοκ όπως την έλευση του ροκ-εν-ρολ, τις φοιτητικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60 και πολλά άλλα. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή πανευρωπαϊκή επισκόπηση, και δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς το ευρύτατο φάσμα της επιστημοσύνης που τόσο ανάλαφρα επωμίζεται αυτό το έργο.” (The Times)
“Συνθέτοντας και αξιολογώντας ένα τεράστιο σώμα επιστημονικής έρευνας, όχι μόνο για την Ευρώπη, ανατολική και δυτική, αλλά και για τον ευρύτερο κόσμο, καθώς και για τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης που έχουν επηρεάσει τόσο βαθιά την ευρωπαϊκή ιστορία, ο Ίαν Κέρσοου έφτιαξε ένα ιστορικό αριστούργημα.” (Times Literary Supplement)