Η χιλιόχρονη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, με κτήσεις στην Ιταλία και την Ελλάδα και εμπορική κυριαρχία σε όλη τη Μεσόγειο, αποτελεί τον άξονα γύρω από τον οποίο ο βραβευμένος William H. McNeill ανασυνθέτει ολάκερη την ιστορία της δυτικής Ευρώπης κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τους πρώιμους νεότερους χρόνους. Μέσα από τις διενέξεις και τις αλληλεπιδράσεις καθολικών και ορθοδόξων, τη διαμάχη Ενετών και Βυζαντινών και, κατόπιν, Ενετών και Οθωμανών, ο McNeill εξερευνά τις βάσεις της ενετικής εξουσίας και τις πηγές του πλούτου της, κατοχυρώνοντας τη μοναδική της θέση στα σύνορα παπικού και ορθοδόξου κόσμου.
Πρόκειται για μία επιβλητική ιστορία της μεγαλύτερης θαλασσοκράτειρας δύναμης, μια κλασική στιγμή της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας.
Το βιβλίο βασίζεται σε πέντε βιοαφηγήσεις παιδιών του ελληνικού εμφυλίου. Οι ηλικιωμένοι, σήμερα, αφηγητές περιγράφουν τη ζωή τους στο χωριό στην κορύφωση του Εμφυλίου, τη μετακίνησή τους στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, τη διαβίωση στα “ολοπαγή ιδρύματα”, το πέρασμα από την Ανατολική στη Δυτική Γερμανία και τη ζωή τους εκεί. Οι αφηγήσεις ολοκληρώνονται με τον επαναπατρισμό και τη μόνιμη εγκατάστασή τους στην Καβάλα.
Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους οι αφηγητές το έζησαν πολιτογραφημένοι ως αλλοδαποί, με ενδεικτικό τον χαρακτηρισμό στην ταυτότητα που τους δόθηκε στην Ανατολική Γερμανία: “Έλληνας χωρίς πατρίδα”. Όταν επέστρεψαν στην πατρίδα, στις άδειες παραμονής τους αναγραφόταν “υπηκοότης ακαθόριστος”.
“Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα, κάνουν τα πράγματα διαφορετικά εκεί”, είναι η πρώτη φράση στο μυθιστόρημα The Go-Between του L. P. Hartley. Ο Salman Rushdie, στο Imaginary Homelands, παρατηρώντας μια φωτογραφία στον τοίχο του δωματίου που δούλευε, η οποία απεικόνιζε ένα παλιό και κάπως παράξενο σπίτι -μια φωτογραφία που πάρθηκε πριν ο ίδιος γεννηθεί- νιώθει ότι η φωτογραφία του λέει να αντιστρέφει αυτή την ιδέα. Του θυμίζει ότι το παρόν του είναι το ξένο και ότι το παρελθόν είναι το σπίτι του, μολονότι “είναι ένα χαμένο σπίτι σε μια χαμένη πόλη, στην ομίχλη ενός χαμένου χρόνου”. Ίσως το ίδιο ισχύει και για τους αφηγητές μας. Με τις αλλεπάλληλες μετακινήσεις τους έχουν νιώσει πολλές φορές ξένο το κάθε φορά παρόν τους. Γι’ αυτό, η αφηγηματοποίηση του παρελθόντος λειτουργεί όχι μόνο αυτοδικαιωτικά για το παρελθόν, αλλά και λυτρωτικά για το παρόν. Άλλωστε, έτσι κλείνει την αφήγησή της η Μάρθα: “Δεν πειράζει που κλαίω, ας θυμάμαι κι ας κλαίω”.
Το βιβλίο της Ζουανά καταδύεται στις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων περί θανάτου, περί μετά θάνατον ζωής και ψυχής, σ’ ένα εύρος αρκετών αιώνων ιστορίας και γραμματείας. Η εξέλιξη των ιδεών σχετικά με τον θάνατο, όπως αποτυπώνονται σε έργα λογοτεχνίας, ιστορίας, φιλοσοφίας και ρητορικής, δεν αποκαλύπτει μόνο το ανάγλυφο των τελετουργιών και των συνηθειών στο πέρασμα των εποχών, αλλά επίσης το πλέγμα αξιών και νοημάτων που γεννιούνται, αναπτύσσονται και πεθαίνουν γύρω από αυτό το κορυφαίο γεγονός: ζητήματα κοινωνικής τάξης και καταγωγής, κοινωνικού φαντασιακού, σχέσεων εξουσίας, αντιλήψεων περί δικαιοσύνης, φιλοσοφικών και μεταφυσικών παραδοχών ανακύπτουν καθώς περιδιαβαίνουμε στα κείμενα από τον Όμηρο μέχρι τον Πλούταρχο και τους Λατίνους στοχαστές.
Στην περιήγηση αυτή παρατίθενται πλείστα αποσπάσματα της αρχαϊκής, κλασικής, ελληνιστικής και λατινικής γραμματείας, τα οποία -πέρα από τον σχολιασμό της συγγραφέως που τα συνοδεύει πιστά- αποκαλύπτουν αυτούσιες τις ιδέες που πλαισιώνουν τις αφηγήσεις και τις αναπαραστάσεις για τον κάτω κόσμο σε κάθε χρονική περίοδο.
Με μια πρωτοποριακή προσέγγιση που απευθύνεται τόσο στον μελετητή όσο και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, ο συγγραφέας διερευνά τη διάρθρωση της αγοράς του έρωτα στην αρχαία Αθήνα, εξετάζοντας στοιχεία που αφορούν την οικονομική και κοινωνική ιστορία, αλλά και την ιστορία του φύλου και του δικαίου, βασισμένος στις πηγές.
Έτσι, μέσα από περιπτώσεις γυναικών που διηύθυναν επιχειρήσεις πορνείας, οι οποίες συχνά διατηρούνταν από γενιά σε γενιά, σε μητρογραμμική βάση, εξετάζεται ο ρόλος που διαδραμάτισε το ανθηρό εμπόριο του έρωτα στην αθηναϊκή κοινωνία.
Η χαρτογράφηση της Ιστορίας του κόσμου από την Ακκαδική Αυτοκρατορία ως τη σύγχρονη Αμερική, μέσα από τις ιστορίες των δέκα μεγαλύτερων αυτοκρατοριών του. Συνδυάζοντας το εντυπωσιακό εύρος γνώσης και την ακρίβεια των στοιχείων με την αριστοτεχνική γραφή, ο συγγραφέας εντοπίζει συσχετισμούς μέσα σε τέσσερις χιλιετίες, ρίχνοντας φως σε σημαντικούς πολιτισμούς, είτε παλιότερους, όπως οι Μογγόλοι και η Δυναστεία των Γιουάν, οι Αζτέκοι και οι Οθωμανοί, είτε πιο σύγχρονους, όπως οι μεγάλες αυτοκρατορίες, η βρετανική, η ρωσική, και κατόπιν σοβιετική, και η αμερικανική.
Πάνω απ’ όλα, το βιβλίο αποκαλύπτει πώς η ανθρώπινη φιλοδοξία για αυτοκρατορικό μεγαλείο εκπορεύεται πάντα από τη φαντασίωση μιας ουτοπίας και από το όνειρο για αθανασία. Και εφόσον κάθε αυτοκρατορία εμπεριέχει τους σπόρους της ίδιας της καταστροφής της, σε τι συνίσταται η όποια κοινωνική πρόοδος; Ποιος ωφελείται και ποιος ζημιώνεται από αυτήν; Ο Paul Stathern μας υπενθυμίζει ότι η πρόοδος της ανθρωπότητας προσλαμβάνει πολλές και διάφορες μορφές και ότι τα συστήματα που θεωρούμε σήμερα δεδομένα δεν προδιαγράφουν απαραίτητα τη μελλοντική πορεία του πολιτισμού.
Γνωστός για τη σκληρή καταγγελτική του γλώσσα – είχε προκαλέσει τη μήνη της Καθολικής Εκκλησίας που τον πήγε στα δικαστήρια όταν εξέδωσε την «Εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού» -, ο Βαυαρός ερευνητής και συγγραφέας περνάει στο πόνημα αυτό «γενεές δεκατέσσερις» την αμερικανική ιστορία, από τον επιθετικό αποικισμό του Νέου Κόσμου και την εξολόθρευση των Ινδιάνων μέχρι τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους στην Κορέα, το Βιετνάμ κι αργότερα στην Εγγύς Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο. Αποκαλύπτει έτσι, λέει, «με ποιο τρόπο το ισχυρότερο μέλος του ΝΑΤΟ παριστάνει τη φιλειρηνική δύναμη τη στιγμή που εμφανίζει εξαιρετικά ύποπτες και σκοτεινές πτυχές», χαρακτηρίζοντας τη λεγόμενη «Χώρα της Ελευθερίας» ή «Χώρα του Θεού» ως ένα «βίαιο, ανήθικο και διεφθαρμένο έθνος» – έναν «Μολώχ» που τρώει μέχρι και τα δικά του παιδιά.
Μια αφιερωματική έκδοση στις 45 προσωπικότητες που βρέθηκαν μέχρι σήμερα στο «τιμόνι» των ΗΠΑ – πολλοί εξ αυτών, ειδικά από τον Β’ Παγκόσμιο και μετά, κι ενός μεγάλου μέρους του υπόλοιπου κόσμου – από τον Τζορτζ Ουάσινγκτον ως τον Ντόναλντ Τραμπ, καθώς επίσης στον θεσμό καθαυτό: Πώς διαμορφώθηκε στα 200 και πλέον χρόνια της ύπαρξής του, τι συμβολίζει, τι εύρος εξουσιών έχει, πώς ελέγχεται, η αμερικανική εκλογική ορολογία κ.ά. Μέσα από μια εξιστόρηση γραμμένη έτσι ώστε να γίνεται κατανοητή από κάθε αναγνώστη «περνάει όλη η ταραχώδης πολιτική ιστορία των ΗΠΑ, τα σκάνδαλα, οι δολοφονίες αλλά και οι μεγάλες αποφάσεις που έκαναν τη χώρα αυτή την ισχυρότερη στον πλανήτη», όπως σημειώνει ο υπεύθυνος της σειράς Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος.
Η αποκαλυπτική μαρτυρία του Γουλφ – προϊόν 18 μηνών εργασίας και 200 συνεντεύξεων από ανθρώπους του προεδρικού περιβάλλοντος, καθώς αναφέρει ο Νεοϋορκέζος συγγραφέας, κριτικός και δημοσιογράφος που χάρη στο βιβλίο αυτό έγινε διεθνώς διάσημος – προκάλεσε σωστό «σεισμό» στην Αμερική κι έκανε έξαλλο τον Τραμπ, ο οποίος προσπάθησε μάλιστα να εμποδίσει την έκδοσή του. Ξεκινώντας από την απροσδόκητη εκλογή του το ’16, ο Γουλφ – που είχε εξασφαλίσει άδεια να μπαινοβγαίνει ελεύθερα στον Λευκό Οίκο, αποκρύπτοντας τις προθέσεις του – καταγράφει απολαυστικά και με χιούμορ όσα είδε, άκουσε κι έζησε εκεί, ανατρέχοντας ταυτόχρονα σε όλο τον «αμαρτωλό» βίο και την πολιτεία του «φαινομένου» Ντόναλντ Τραμπ προτού ο εν λόγω μεγιστάνας και πρώην παρουσιαστής ριάλιτι διεκδικήσει την προεδρία. Τον οποίο χαρακτηρίζει ανοικτά παράφρονα, εμμονικό, μεγαλομανή και περιστοιχισμένο από έναν «στρατό καρχαριών» που δεν μπορούν να πιστέψουν πως είναι «βλάκας και ηλίθιος».
Η επανάσταση του 1775 που οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου, δυναμικού έθνους που δυόμιση αιώνες μετά θα κυριαρχούσε στην Υφήλιο σε ένα καλογραμμένο ιστορικό δοκίμιο: Oι πολυεπίπεδες ρήξεις και οι αλλαγές ιδεών, αντιλήψεων και νοοτροπιών που αυτή σήμανε, οι δυνάμεις που στήριξαν την απόσχιση από τη βρετανική αυτοκρατορία και ίδρυσαν το αμερικανικό κράτος σε δημοκρατικές βάσεις, η νέα σχέση πολίτη-Πολιτείας που προέκυψε, η έστω τυπική όπως εξελίχθηκε υποχρέωση λογοδοσίας της δεύτερης στον πρώτο παρότι οι υφιστάμενες, οι αποικιακές δομές εκμετάλλευσης δεν καταργήθηκαν – απλώς άλλαξαν μορφή -, οι σχέσεις των νεοφερμένων αποίκων με τους αυτόχθονες Ινδιάνους, τα Συντάγματα των αμερικανικών Πολιτειών και το «πολυκέφαλο τέρας».
«Ποια ήταν, άραγε, η κινητοποιητική δύναμη που έκανε μετανάστες και μετανάστριες να τραγουδούν επαναστατικούς ύμνους στις Ηνωμένες Πολιτείες;», διερωτάται ο Κωστής Καρπόζηλος, διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα αυτό – ένα ερώτημα που ξεφεύγει από τα συνήθη στερεότυπα για τους Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ – ανατρέχει στην ιστορία της αμερικανικής (και μαζί, βεβαίως, της ελληνοαμερικανικής) Αριστεράς από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, αναδεικνύοντας παράλληλα «τα πολλαπλά νήματα που συνέδεαν τις ιδέες της ριζικής κοινωνικής μεταβολής με τους μετασχηματισμούς της καθημερινότητας των μεταναστευτικών πληθυσμών», καθώς επίσης τη θέση των ΗΠΑ στη φαντασία των πολιτικών ριζοσπαστών του περασμένου αιώνα.
Μια συμπυκνωμένη σε «βιβλίο τσέπης» εισαγωγική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών εστιασμένη στα σημαντικότερα κατά την κρίση του συγγραφέα γεγονότα που σημάδεψαν την εξέλιξή τους. Ξεκινώντας από την προϊστορία του τόπου περνά στον αποικισμό και την αμερικανική επανάσταση που σήμανε τη δημιουργία ενός νέου έθνους, συνεχίζοντας με τα πρώτα του βήματα, τη δουλεία και τον εμφύλιο που σημάδεψαν τον 19ο αιώνα. Προχωρά έπειτα στην εκβιομηχάνιση που ακολούθησε και τις συνέπειές της, στα μεταρρυθμιστικά κινήματα και τους μεγάλους πολέμους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα και διατρέχοντας την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ μεταπολεμικά και την ευημερία που αυτή επέφερε προτού ξεσπάσει η γενικευμένη κοινωνική αναταραχή της δεκαετίας του ’60, καταλήγει στη σύγχρονη εποχή και συγκεκριμένα στην περίοδο της προεδρίας Ομπάμα οπότε και εκδόθηκε (2012).
Πανεπιστημιακοί, ιστορικοί τέχνης, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων, οι συγγραφείς του εν λόγω τόμου τον οποίο επιμελήθηκαν οι Έλενα Μαραγκού-Θεοδώρα Τσιμπούκη γράφουν για τη «Χώρα της Ελευθερίας» και διερευνούν τις επιρροές και τους τρόπους πρόσληψης, επεξεργασίας και μετουσίωσης της αμερικανικής κουλτούρας στη χώρα μας από την εποχή της Ανεξαρτησίας μέχρι την αυγή του 21ου αιώνα στην πολιτική, τον πολιτισμό, τη διανόηση, τη λογοτεχνία, τη μουσική, τις καλές τέχνες, την ενημέρωση, την ψυχαγωγία, το καθημερινό λεξιλόγιο κ.λπ. Πολυδιάστατο έργο και ταυτόχρονα σημαντική πηγή.