Επιστήμες
Πώς η μικρή παπαρούνα επηρέασε μεγάλες αυτοκρατορίες και πώς το ζαχαροκάλαμο καθόρισε τη διαδρομή του δουλεμπορίου στους νέους χρόνους; Γιατί η μπανάνα συνδέεται με τις “μπανανίες” και τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά με τον Δρα Φράνκενστάιν;
Πώς μερικά φυτά καταφέρνουν και επιβιώνουν σε θερμοκρασίες δεκάδων βαθμών Κελσίου κάτω απ’ το μηδέν, ενώ άλλα σε σχεδόν απόλυτη ξηρασία; Γιατί ο κρίνος και ο κινέζικος λωτός έχουν συνδεθεί με το άσπιλο και το αμόλυντο; Πώς ήταν τα πρώτα φυτά που εποίκησαν την ξηρά και πώς ενδέχεται να είναι τα φυτά σε άλλους κατοικήσιμους κόσμους;
Το βιβλίο περιλαμβάνει 37 μικρά και μεγάλα αφηγήματα για φυτά που επηρέασαν την ιστορία, και επηρεάστηκαν απ’ αυτήν, ή για άλλα που οι εξαιρετικές επιδόσεις τους εξάπτουν τη φαντασία όχι μόνο των επιστημόνων αλλά και του ευρύτερου κοινού. Η ανάγνωσή του δεν προϋποθέτει παρά μόνο πολύ βασικές γνώσεις βιολογίας.
Το βιβλίο απευθύνεται στον ανήσυχο αναγνώστη που με όπλα την κοινή λογική και την απλή ανθρώπινη περιέργεια προσπαθεί να αντιληφθεί και να κατανοήσει τον κόσμο που μας περιβάλλει. Και τα φυτά αποτελούν την ιδεώδη αφορμή για μια τέτοια συναρπαστική περιπέτεια.
Ξένη λογοτεχνία
Ο «Μόμπι Ντικ» είναι μια θαλασσινή περιπέτεια, γεμάτη συμβολισμούς και μεταφορές. Με αφηγητή τον ναύτη Ισμαήλ, παρακολουθούμε το ταξίδι ενός σαλεμένου καπετάνιου, ονόματι Αχαάβ, που έχει βάλει σκοπό της ζωής του να ανακαλύψει και να σκοτώσει μια θηριώδη λευκή φάλαινα με το όνομα Μόμπι Ντικ, η οποία σε ένα προηγούμενο ταξίδι τού είχε κόψει το πόδι σε μια μονομαχία τους στη θάλασσα. Ο Μέλβιλ, που είχε δουλέψει χρόνια ως ναυτικός, εστιάζεται σ’ έναν «άνθρωπο που δε φοβάται Θεό, που μοιάζει με Θεό, είναι υπέροχος άνθρωπος ο Καπετάν Αχαάβ».
Το πολυσέλιδο μυθιστόρημα περιγράφει την επικών διαστάσεων σύγκρουση Αχαάβ και Μόμπι Ντικ, που είναι, κατ’ επέκταση, μια αναμέτρηση ανάμεσα στις δυνάμεις της Φύσης και τον Άνθρωπο. Ο «Μόμπι Ντικ» δεν είναι μόνο μια συναρπαστική ναυτική περιπέτεια, αλλά ένα φιλοσοφικό δοκίμιο για τη φύση του καλού και του κακού, για τον άνθρωπο και τη μοίρα του. Συν τοις άλλοις, είναι ένα εγκυκλοπαιδικό μυθιστόρημα, που δίνει στον αναγνώστη πληθώρα πληροφοριών για τη ζωή στη θάλασσα και τη φαλαινοθηρία.
Το μυθιστόρημα του Μέλβιλ πέρασε απαρατήρητο, με αρνητική στο μεγαλύτερο μέρος της την κριτική. Χρειάστηκε να φθάσουμε στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα για να αναγνωρισθεί από τους Μοντερνιστές η σπουδαιότητα του «Μόμπι Ντικ» και η Αμερική να ανακαλύψει ένα μεγάλο συγγραφέα.
“Για να γράψεις ένα μεγάλο βιβλίο, πρέπει να διαλέξεις ένα μεγάλο θέμα. […] Αυτό που, άπαξ και το ‘βρισκε κανείς, ξεκαθάριζαν και όλα τα υπόλοιπα ” (H. Melville). Το αδιαμφισβήτητο αριστούργημα της αμερικανικής λογοτεχνίας στην πρώτη πλήρη ελληνική του μετάφραση.
Επιστήμες
Υπάρχει μια χώρα στην οποία οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται μαζί με τα φυτά. Πρόκειται για έναν πολύχρωμο κόσμο όπου όλα τα ζιζάνια είναι χρήσιμα, τα δέντρα πάνσοφα και μέσα στους κήπους γιατρεύεται κάθε ανάγκη. Η χάρη που βασιλεύει στον τόπο αυτό ξορκίζει κάθε ασχήμια. Είναι παράξενο, αλλά τα παραπάνω βρίσκονται πολύ πιο κοντά απ’ όσο κανείς πιστεύει. Και τελικά δεν φαντάζει πράγμα δύσκολο το να φανερωθούν χειροπιαστά ενώπιόν μας. Οι εικόνες του βιβλίου που κρατάτε αποτελούν πύλες για να περάσετε τα σύνορα της Φυτοχώρας, ενώ τα κείμενα διαβάζονται σαν οδηγίες για το που θα ταξιδέψετε στην επικράτειά της.
Τους καρπούς που θα κόψετε και τα βότανα που θα μαζέψετε στις γεμάτες θαύματα εκτάσεις της, μπορείτε γυρίζοντας να τους κρατήσετε για πάντα. Σαν σκέψεις ευοίωνες μέσα στο νου και σαν χαρμόσυνες σπίθες στην καρδιά σας. Ή ακόμα, σαν φιντάνια σε μια γλάστρα.
Επιστήμες
Τι συμβαίνει άραγε σ’ ένα ρολόι, σ’ ένα βιβλίο, σ’ ένα οποιοδήποτε αντικείμενο θαμμένο για ένα διάστημα στη γη; Ποια ακραία τεχνάσματα μπορεί να επινοήσει ένα δέντρο προκειμένου να πολλαπλασιαστεί; Τι μπορεί να νιώθει ένας σκύλος που χάνει τον αφέντη του ή μια καρέκλα που στέκεται στο ίδιο σημείο για χρόνια; Μα πιο ανεξιχνίαστος απ’ όλα δεν είναι ο μηχανισμός της ανθρώπινης ψυχής;
Πατώντας το όριο φανταστικού και πραγματικού, ξεκλειδώνοντας το αθέατο και τέμνοντας ακόμα και την πιο ασήμαντη επιφάνεια ο Χατζηγιαννίδης μας παρέχει ελευθερία κινήσεων και άπλα στη φαντασία. Ο τίτλος έχει χροιά ειρωνική, οι έντεκα ιστορίες του μόνο «φυσικές» δεν είναι, ψαχουλεύουν όμως μέσα στη φύση κάτι που δεν μετριέται και δεν κανονίζεται αλλά μπορεί να εμφανιστεί εξίσου ισχυρό στα φυτά, στα ζώα, στα «άψυχα», και, οπωσδήποτε, στους ανθρώπους. Μπορεί αυτό να είναι η δύναμη της βούλησης, η εκδίκηση, η εχθρική διάθεση που μεταβάλλεται σε στοργή, οι φυσικοί νόμοι, οι ηθικοί νόμοι, ο σεβασμός στο χνάρι που αφήνει ο χρόνος, οι συμμαχίες της ανάγκης, η ρίζα της ηδονής ή της αγάπης.
Στις Φυσικές Ιστορίες, τώρα, η στιλπνή και ευκίνητη γραφή, η πυκνότητα των καταστάσεων και το απερίμεντο – το απροσδόκητο – που καιροφυλακτεί σε κάθε γωνιά της αφήγησης, έδωσαν την έμπνευση για τις εικόνες που στολίζουν τα διηγήματα. Η εικονογράφηση της Ευφροσύνης Δοξιάδη μεταγγίζει όλη την εμπειρία της κλασικής εικονογράφησης βιβλίων με χαρακτικά ή σχέδια σε μια φρέσκια, σύγχρονη αντίληψη του κόσμου, που έχει πολλά ακόμα να μας φανερώσει.
Η πρώτη, μετά από 107 χρόνια, έμμετρη μετάφραση του έργου της κλασικής γραμματείας (57 π.χ.) που επηρέασε τους μεγαλύτερους στοχαστές και επιστήμονες όλων των εποχών και τομείς όπως της θεολογίας, της βιολογίας, της σύγχρονης φυσικής, της υπαρξιακής και ηθικής φιλοσοφίας.
Η θέση του ανθρώπου απέναντι στο σύμπαν που δεν δημιουργήθηκε ούτε κυβερνάται από θεούς.
Μια θεωρία για την εξέλιξη των ειδών που προαναγγέλλει τον Δαρβίνο, μια θεολογία που ιχνογραφεί την Περί Θεού αυταπάτη του Ντόκινς και εορτάζει τη θνητότητά της ψυχής, ένα σύμπαν κατάστικτο από άπειρους κόσμους που γεννιούνται και πεθαίνουν, μια προτροπή για σεξ χωρίς ρομαντικές προσμείξεις, ένας Οδηγός Ευτυχίας που δεν καταδέχεται μεταφυσικές παρηγοριές. Η ποιητική εκδοχή του χαμένου Περί Φύσεως του Επίκουρου, η οποία παρέμεινε κρυμμένη στα υπόγεια ενός γερμανικού μοναστηριού και όταν ανακαλύφθηκε, το 1417, έγινε η πρώτη σπίθα της Αναγέννησης και επηρέασε προσωπικότητες όπως τον Βιργίλιο, τον Οβίδιο, τον Κικέρωνα, τον Μποτιτσέλι, τον Γαλιλαίο, τον Βολταίρο, τον Δαρβίνο, τον Μακιαβέλι, τον Τόμας Τζέφερσον, τον Αϊνστάιν και άλλους πάρα πολλούς και σημαντικούς.
Η πρώτη σύγχρονη έμμετρη μετάφραση του έπους συνοδεύεται από εκτεταμένη μελέτη του Θεόδωρου Παπαγγελή η οποία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζονται τα σημαντικότερα φιλοσοφικά ρεύματα των τελευταίων προχριστιανικών αιώνων, ο στωικισμός και ο επικουρισμός. Το δεύτερο αναφέρεται σε θέματα του λουκρήτειου έπους, όπως είναι τα άτομα, το σύμπαν, το ερωτικό πάθος, η θνητότητα της ψυχής, οι θεοί και η θρησκεία, οι απαρχές της ζωής και η εξέλιξη του πολιτισμού και των κοινωνιών. Το τρίτο κεφάλαιο αναδεικνύει την υποδοχή και επίδραση του έργου από τις πολεμικές ενστάσεις των πρώτων χριστιανών και την σχεδόν ολική εξαφάνισή του τον Μεσαίωνα, μέχρι την πολυσχιδή παρουσία του από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό μέχρι τις νέες επιστημονικές θεωρίες του 21ου αιώνα.
Η έκδοση συμπληρώνεται με σημειώσεις και ευρετήριο ονομάτων.
Ελληνική λογοτεχνία
“Φάνη, προσοχή. Σκοπός είσαι.
Μη φοβάσαι τη νύχτα, μη σε τρομάζουν οι ίσκιοι. Όποιος χάνει εκείνο που πρέπει, δεν έχει να φοβηθεί κανένα.
Εσύ κι οι σύντροφοί σου απόψε φυλάγετε το δάσος από τους εχθρούς του.
Η σφυρίχτρα σου να είναι έτοιμη.
Με τη βάρδια, που φυλάγετε, προστατεύετε τα δέντρα. Κι όλους τους ανθρώπους, όσοι θα δροσιστούν απ’ αυτά τα δέντρα είτε τώρα είτε σε πενήντα κι εκατό και διακόσια χρόνια.
Όταν βρίσκονται γενναία παιδιά σαν εσάς, ένα δάσος γίνεται αιώνιο. Κι οι άνθρωποι ζουν καλύτερα τη ζωή τους.”
Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου βρίσκονται μακριά από κάθε ψευτιά η μόνη τους πρόθεση είναι να φέρουν στις αίθουσες διδασκαλίας και στις ψυχές των εννιάχρονων αναγνωστών τους το θρόισμα των πεύκων και των ελατιών, το τραγούδι του νερού και τη χαρά μιας αλλιώτικης ζωής. Και όλα αυτά με μια γραφή απόλυτα θελκτική και απροσποίητη, δίχως ίχνος ακαμψίας και διδακτισμού που δεν καταπίνεται.
Ξένη λογοτεχνία
«Όταν έγραψα τις παρακάτω σελίδες, ή μάλλον το μεγαλύτερο μέρος τους, ζούσα μόνος στο δάσος, σε απόσταση ενός μιλίου από τον πλησιέστερο γείτονά μου, σ’ ένα σπίτι που είχα χτίσει ολομόναχος στις όχθες της λίμνης Ουόλντεν, κοντά στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης, και ως μοναδικό μέσο βιοπορισμού είχα τα χέρια μου. Έζησα εκεί δύο χρόνια και δύο μήνες. Τώρα βρίσκομαι γι’ άλλη μια φορά να παρεπιδημώ στον πολιτισμό.»
Στο Walden (1854), ένα από τα εμβληματικά έργα της αμερικανικής λογοτεχνίας, ο αμερικανός συγγραφέας και νατουραλιστής φιλόσοφος Χένρι Ντέιβιντ Θορώ περιγράφει τις εμπειρίες του από τα δύο χρόνια της παραμονής του (1845-1847) σε μια καλύβα που ο ίδιος έχτισε, στις όχθες της λίμνης Ουόλντεν, κοντά στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης. Ο πρωτεργάτης για πολλούς των σύγχρονων οικολογικών κινημάτων Θορώ με μότο τη φράση «να ξεκινήσουμε για την περιπέτεια της ζωής τώρα» ανακαλύπτει τη δύναμη της επαφής με τη Φύση και πρεσβεύει έναν εναλλακτικό, πιο λιτό και αντισυμβατικό τρόπο ζωής, σε σχέση με το πνεύμα εκβιομηχάνισης της εποχής του.
Για δύο χρόνια προσπαθεί να συνδυάσει «την ευρωστία των αγρίων με την πνευματικότητα του πολιτισμένου ανθρώπου», πράξη με συμβολική αξία για το συλλογικό αμερικανικό φαντασιακό, αφού ανανεώνει την παράδοση της απόβασης σ’ έναν άγριο τόπο και της εκεί δημιουργίας ενός «θύλακα» ζωής. Η αποκαλυπτική αυτή εμπειρία επιτρέπει στον Θορώ να περιγράψει σαν μέσα από μεγεθυντικό φακό και να κατανοήσει καλύτερα την αμερικανική ζωή. Προφητικό οικολογικό μανιφέστο και συγχρόνως έργο που κατέχει θέση παγκόσμιας διαθήκης του συγγραφέα, το Walden περιγράφει το ριζοσπαστικό όσο και ουτοπικό εγχείρημα της επιστροφής στη Φύση με τρόπο καίριο και συγχρόνως αφοπλιστικό. Δεν είναι τυχαίο ότι έπειτα από σχεδόν ενάμιση αιώνα, εξακολουθεί να συγκινεί και να διατηρεί έναν επίκαιρο προβληματισμό, αφού επισημαίνει, σχεδόν προφητικά, τις αρνητικές συνέπειες της απομάκρυνσης του ανθρώπου από το περιβάλλον.
Ο Αλεξάντερ φον Χούμπολτ (1769-1859) ήταν ο πιο φημισμένος επιστήμονας της εποχής του, ένας οραματιστής και πολυμαθής Γερμανός επιστήμονας, οι ανακαλύψεις του οποίου άλλαξαν για πάντα τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον φυσικό κόσμο. Ανάμεσα στις επαναστατικές του ιδέες ήταν και μια ριζοσπαστική σύλληψη της φύσης ως μιας περίπλοκης και διασυνδεδεμένης παγκόσμιας δύναμης η οποία δεν υπάρχει μόνο για να την εκμεταλλεύεται η ανθρωπότητα. Στη Βόρεια Αμερική, το όνομα του Χούμπολτ συνεχίζει να δίνεται σε πόλεις, επαρχίες, πάρκα, κόλπους, βουνά, ποτάμια, ακόμη και σε βραβεία υποτροφιών. Όμως η κληρονομιά που μας άφησε έχει σχεδόν ξεχαστεί.
Σε αυτή την διαφωτιστική βιογραφία, ακολουθώντας τον Χούμπολτ στα συναρπαστικά του ταξίδια, η Άντρεα Βουλφ φέρνει την αξιοσημείωτη ζωή του Χούμπολτ: συναντάμε την πρόβλεψή του Χούμπολτ για την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή‧ τις τολμηρές του αποστολές στις ψηλότερες κορυφές της Νότιας Αμερικής και τις μολυσμένες με άνθρακα στέπες της Σιβηρίας. Ακολουθώντας τον Χούμπολτ παρακολουθούμε τις σχέσεις του με εμβληματικές φιγούρες, συμπεριλαμβανομένων των Σιμόν Μπολίβαρ και Τόμας Τζέφερσον‧ και το βαθύ αντίκτυπο που είχαν τα γραπτά του σε διανοητές όπως ο Δαρβίνος, ο Γουόρντσγουορθ, ο Γκαίτε, ο Μιούιρ, ο Θόρω και πολλοί άλλοι. Έξοχα γραμμένο, το ‘Η Επινόηση της Φύσης’ αποκαλύπτει τους αναρίθμητους τρόπους με τους οποίους οι ιδέες του Χούμπολτ έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης οικολογίας – και μας θυμίζει γιατί είναι προφητικές και κρίσιμες όσο ποτέ πριν στην ιστορία της ανθρωπότητας
Επιστήμες
Στοργικό σαν σκιουράκι, πιστό σαν κοράκι, συµπονετικό σαν δασοποντικός, θλιµµένο σαν ελαφίνα – µπορούν τα ζώα να έχουν τέτοια συναισθήµατα; Μήπως µια τόσο πολύπλευρη συναισθηµατική ζωή δεν είναι αποκλειστικό προνόµιο του ανθρώπου; Με βάση τις πιο πρόσφατες επιστηµονικές έρευνες, συνοδευό-µενες από προσωπικές παρατηρήσεις και εµπειρίες, ο παθιασµένος δασολόγος Peter Wohlleben αποκαλύπτει βαθιές πτυχές ενός κόσµου που δεν έχει ερευνηθεί ακόµα: τους περίπλοκους τρόπους συµπεριφοράς των ζώων του δάσους και του αγροκτήµατος, τη συναισθηµατική και συνειδητή τους ζωή. Και καταλαβαίνουµε ότι τα ζώα είναι πολύ πιο κοντά µας απ’ ό,τι φανταζόµασταν.
Ελληνική λογοτεχνία
«Κάτω εις το βάθος, εις τον λάκκον, εις το βάραθρον, ως κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνή εκ βαθέων αναβαίνουσα ως μύρον, ως άχνη, ως ατμός, θρήνος, πάθος, μελωδία, ανερχομένη επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένη μετάρσιος, πραεία, μειλιχία, άδολος, ψίθυρος, λιγεία, αναρριχωμένη εις τας ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδική, άκακος, ελισσομένη, φωνή παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος». [Ο ξεπεσμένος δερβίσης, 1896]Σαν τον ήχο του νάι που παίζει στους δρόμους της Αθήνας ο ξεπεσμένος δερβίσης στο ομώνυμο διήγημα, έτσι ακούγεται και η φωνή του Παπαδιαμάντη (1851-1911), αυτού του άρχοντα της ελληνικής γλώσσας, στα 23 αριστουργηματικά διηγήματα που ανθολογούνται στον παρόντα τόμο. Αυτό το καλαμένιο νάι που παίζει ο ξένος μουσουλμάνος, όπως ακριβώς και η φωνή του Παπαδιαμάντη, «κατά δύο κοκκίδας διαφέρει διά να είναι το “ναι”, όπου είπεν ο Χριστός. Το “ναι” το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το “ναι” το φιλάνθρωπον».
Επιστήμες
Το δάσος είναι αγαπηµένος προορισµός για πολλούς ανθρώπους. Αποτελεί συνώνυµο της γαλήνης και της παρθένας φύσης. H Mυστική ζωή των δέντρων ρίχνει φως στην πυκνή βλάστηση του δάσους και εµβαθύνει εντυπωσιακά σε ένα µυστηριώδες σύµπαν…
Στο δάσος συµβαίνουν εκπληκτικά πράγµατα: Τα δέντρα επικοινωνούν µεταξύ τους. Δε µεγαλώνουν µόνο στοργικά τα µικρά τους, αλλά επίσης φροντίζουν τους ηλικιωµένους και άρρωστους γείτονές τους. Απίστευτο; Κι όµως αληθινό! Ο διακεκριµένος δασολόγος Peter Wohlleben εµβαθύνει στην κρυφή ζωή των δέντρων και µας παρουσιάζει µια εντελώς καινούρια θεώρηση του δάσους – φέρνοντας έτσι στο φως εκπληκτικά στοιχεία. Τ
α δέντρα έχουν µνήµη, ανταλλάσσουν µηνύµατα, αισθάνονται πόνο, παθαίνουν εγκαύµατα από τον ήλιο και κάνουν ρυτίδες. Κάποια δέντρα, όπως οι βελανιδιές, επικοινωνούν µεταξύ τους µε χηµικές αρωµατικές ουσίες. Όταν, για παράδειγµα, ένα δέντρο δεχτεί επίθεση από έντοµα, εκπέµπει αρωµατικές ουσίες και όλα τα δέντρα της ευρύτερης περιοχής που λαµβάνουν το µήνυµα αυτό οπλίζονται κατάλληλα…
Ξένη λογοτεχνία
Γραμμένος σχεδόν την ίδια εποχή με τον Γλάρο, ο Θείος Βάνιας χαρακτηρίζεται ως το πιο «τσεχωφικό» από τα έργα του Ρώσου συγγραφέα. Ο Βάνιας, αδερφός της πρώτης συζύγου του καθηγητή Σερεμπριάκωφ, είναι υπεύθυνος για το κτήμα του καθηγητή και το φροντίζει μαζί με τη ανιψιά του, Σόνια. Πρόσφατα ο καθηγητής έχει εγκατασταθεί εκεί μαζί με τη νεαρή, δεύτερη σύζυγό του, Ελένα, αλλάζοντας τις ισορροπίες δραματικά.
Ο Βάνιας είναι απελπισμένα ερωτευμένος μαζί της. Το ίδιο και ο γιατρός Αστρώφ, για τον οποίο η Σόνια υποφέρει σιωπηρά από έρωτα. Η Ελένα, γοητευτική και αδιάφορη, κινεί τα νήματα δίχως να ενδιαφέρεται για τα αισθήματα των επίδοξων εραστών. Όταν ο καθηγητής θα συγκεντρώσει όλη την οικογένεια για να ανακοινώσει το σχέδιό του να πουλήσει το κτήμα, τίποτα δεν είναι όπως πριν.