Ξένη λογοτεχνία
Όταν εμφανίστηκε το συγκεκριμένο βιβλίο, πολλοί το κατέταξαν στο ρεύμα του «νεορεαλισμού». Ήταν όμως κάτι εντελώς διαφορετικό. Γεννημένο από τη συνάντηση της συγγραφέως με μια πόλη που ήταν και δεν ήταν δική της, μια πόλη η οποία είχε βγει κομματιασμένη από τον πόλεμο (συνάντηση και συγχρόνως αποχαιρετισμός, καθώς η Ορτέζε δεν θα επέστρεφε στη Νάπολη ουσιαστικά ποτέ), το βιβλίο αποτελεί ακριβώς το χρονικό μιας αποξένωσης. Η τραυματισμένη, σπαραγμένη πόλη γίνεται μια οθόνη πάνω στην οποία η συγγραφέας προβάλλει ό,τι η ίδια προσδιορίζει ως δική της «νεύρωση», μια νεύρωση μεταφυσική, μια αδυναμία να αποδεχτεί το πραγματικό και τη ζοφερή του υπόσταση, την τύφλωση της ζωής, μια φρίκη για τον χρόνο που διαβρώνει και καταβροχθίζει το καθετί – και συνάμα η αναγνώριση της «σκοτεινής σαγήνης» της πόλης, του κόσμου. Όλο το βιβλίο, με μια «πυρετώδη και παραισθησιακή» γραφή, αλλά και με υπερβολική ακρίβεια, συνιστά μια κραυγή ενάντια σε εκείνη τη φρίκη, από την οποία το βλέμμα (όπως εκείνο της μικρούλας Εουτζένια τη μέρα που φορά τα γυαλιά, στο πρώτο, αξέχαστο διήγημα) θα ήθελε να αποστραφεί, χωρίς ωστόσο να το κατορθώνει.
«Το βιβλίο Η θάλασσα δεν βρέχει τη Νάπολη είναι μια εκπληκτική κάθοδος στον Κάτω Κόσμο: στο βασίλειο του σκότους και των σκιών, όπου εμφανίζονται οι κάτωχρες μορφές των νεκρών. Σπανίως ένας σύγχρονος καλλιτέχνης κατόρθωσε να αποδώσει τόσο έντονα τη φασματική φύση όλων των πραγμάτων, των λόφων, της θάλασσας, των σπιτιών, των απλών αντικειμένων της καθημερινής ζωής… Η Άννα Μαρία Ορτέζε διασχίζει τον Άδη, αφήνοντας στα πράγματα και στις μορφές ένα αλλοπαρμένο και γλυκύτατο βλέμμα, τρομερό λόγω του ότι είναι γλυκό, ένα βλέμμα που συλλαμβάνει και σκοτώνει για πάντα τον αναβρασμό της ζωής. Στα διηγήματα που περιλαμβάνονται στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ακριβώς αυτό το βλέμμα διαπερνά την καρδιά των χαρακτήρων, αποδίδει τη μουσική και τον εσωτερικό τους χρόνο, όπως πριν από πολλά χρόνια έκανε ο Αντόν Τσέχοφ».
«Η Άννα Μαρία Ορτέζε ήταν μόνη όπως μπορεί να είναι μια πέτρα, όπως ένας σωρός από χόρτα στον κήπο. […] Ήταν μια καταπληκτική φιγούρα, η μείξη ξωτικού, μάγισσας και καλόγριας».
Ξένη λογοτεχνία
Ένας από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους του 20ού αιώνα (Το Εμβατήριο του Ρανιέτσκι, Η κρύπτη των Καπουτσίνων), ο Γιόζεφ Ροτ (1894-1939) έγραψε τις συγκλονιστικές «ανταποκρίσεις» αυτού του βιβλίου στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Οι “Περιπλανώμενοι Εβραίοι” εφιστούν την προσοχή στα ψευδή οφέλη της εβραϊκής προσαρμογής, αποκαλύπτουν το σχίσμα μεταξύ των Εβραίων της Ανατολής και των Εβραίων της Δύσης, αναλύουν την πολυπλοκότητα της εβραϊκής ταυτότητας, στρέφουν το βλέμμα με ανησυχία στο μέλλον της Γερμανίας. Ο Ροτ συνδυάζει στη γραφή του τη συγκρατημένη, ενδελεχή θεώρηση με τη ζωντάνια και τη φλόγα του επείγοντος, κι αυτό έχει ωθήσει σε συγκρίσεις και παραβολές με το έργο του Thomas Mann και του Isaac Babel. Οι “Περιπλανώμενοι Εβραίοι” προσφέρουν μοναδική εποπτεία της ευρωπαϊκής εβραϊκής εμπειρίας σε μια κρίσιμη καμπή της παγκόσμιας Ιστορίας.
Ο Γιόζεφ Ροτ αγαπούσε ιδιαίτερα το δοκίμιο αυτό, την ποιητική και διαυγή απογραφή ενός σύμπαντος που ο συγγραφέας γνώριζε ότι απειλούνταν, αυτό των εβραϊκών οικισμών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Οι “Περιπλανώμενοι Εβραίοι” αναλύουν τους λόγους της αργής αποσύνθεσής του: τη φτώχεια που ωθεί τους κατοίκους των στετλ στην έξοδο, τον πειρασμό της αφομοίωσης στον δυτικό κόσμο. Ως πραγματικός πομπός πολιτισμού, ο αφομοιωμένος Εβραίος Ροτ ρίχνει μια ευγενική ματιά σε εκείνους τους Εβραίους με το παράξενο ιδίωμα, τους ντυμένους με καφτάνια, που συναντούσαμε άλλοτε σε ορισμένες γειτονιές της Βιέννης, του Βερολίνου ή του Παρισιού.
Ξένη λογοτεχνία
Στη Μασσαλία, στο ολοκαίνουργιο και πολυτελέστατο υπερωκεάνιο Ζορζ Φιλιππάρ που ετοιμάζεται να αποπλεύσει με τελικό προορισμό την Ιαπωνία, επιβιβάζεται και ο Ζακ-Μαρί Μποέρ.
Βιβλιοπώλης με εξειδίκευση στα σπάνια βιβλία που κυνηγούν οι συλλέκτες, αγαπά με πάθος τη λογοτεχνία, ταξιδεύει μόνος, μισεί τα κλισέ και τις κοινοτοπίες, περνά τον καιρό του παρατηρώντας τους άλλους, με κριτική διάθεση, με θαυμασμό, με ειρωνεία, καλοπροαίρετα ή και εχθρικά, αν χρειαστεί. Αναπτύσσει φιλικές σχέσεις με τον πρώην πλοίαρχο Πρεσανύ και την ατίθαση νεαρή εγγονή του, τον ασφαλιστή Ερκύλ Μαρτέν και τον Ρώσο πιανίστα Σοκολόβσκι, ή τη γοητευτική Αναΐς Μοντέ-Ντελακούρ. Ωστόσο, δεν αποκαλύπτει σε κανέναν τον λόγο του ταξιδιού του.
Είναι Φεβρουάριος του 1932, βρισκόμαστε μόλις λίγους μήνες πριν ανέλθει στην εξουσία ο Χίτλερ. Γερμανοί επιβάτες προπαγανδίζουν ανοιχτά τον ναζισμό, η ομήγυρη διχάζεται. Διαδίδονται σκοτεινές θεωρίες για το μέλλον του κόσμου, ενώ ορισμένοι επιβάτες ανησυχούν για τις τεχνικές βλάβες που επαναλαμβάνονται…
Μέσα από την επική και δραματική εξιστόρηση της παρθενικής κρουαζιέρας του Ζορζ Φιλιππάρ, που κατέληξε σε ναυάγιο με θύμα, μεταξύ άλλων, τον σπουδαίο και διάσημο δημοσιογράφο Αλμπέρ Λοντρ, η φιγούρα του οποίου σημαδεύει το βιβλίο, ο Πιερ Ασουλίν προαναγγέλλει το ναυάγιο της Ευρώπης, σ’ έναν εντυπωσιακό μυθιστορηματικό πίνακα.
Ξένη λογοτεχνία
Το καλοκαίρι του 1863 ο νεαρός Εβραίος Άνταμ Ρόζεντσβαϊγκ αναχωρεί από ένα γκέτο της Βαυαρίας για την Αμερική, με σκοπό να πολεμήσει στο πλευρό των Βορείων κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Έχει κληρονομήσει τον επαναστατικό ιδεαλισμό του πατέρα του και ποθεί να αγωνιστεί για την ανθρώπινη ελευθερία.
Σταδιακά, όμως, ο Άνταμ έρχεται αντιμέτωπος με έναν πολύπλοκο κόσμο που δεν ανταποκρίνεται στα υψηλά ιδανικά του. Στο πλοίο για την Αμερική, το παραμορφωμένο του πόδι τραβάει άθελά του την προσοχή και οι υπεύθυνοι απειλούν να τον στείλουν πίσω στην Ευρώπη. Ο Άνταμ το σκάει και καταφεύγει στη Νέα Υόρκη, όπου αντικρίζει τη βία και τη φρίκη των ταραχών που ταλανίζουν την πόλη εξαιτίας της αναγκαστικής στρατολόγησης. Κατορθώνει, τελικά, να ενσωματωθεί στον στρατό της Ένωσης, όχι όμως ως οπλίτης αλλά ως βοηθός προμηθευτή του στρατεύματος.
Οι συναντήσεις του Άνταμ μεταξύ άλλων, με έναν πλούσιο ευεργέτη, έναν πρώην σκλάβο, έναν κυνηγημένο Νότιο, έναν χωρικό και τη γυναίκα του κλονίζουν την αντίληψή του για τον εαυτό του και για τον κόσμο. Θα καταφέρει, άραγε, ο ιδεαλισμός του να αντισταθεί στην απογοητευτική πεζότητα της πραγματικότητας;
Ο Αγριότοπος, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1961, παραμένει μέχρι σήμερα ένα εξαιρετικά σημαντικό μυθιστόρημα για το νόημα του Αμερικανικού Εμφυλίου και την ανεξάντλητη ποικιλομορφία της ανθρώπινης εμπειρίας.
Ορκισμένος να μη γελάσει αν δεν ελευθερωθεί η Κρήτη, ο Καπετάν Μιχάλης ζει στο Μεγάλο Κάστρο στα τέλη του 19ου αιώνα, με τη φήμη του αγριμιού να τον συνοδεύει σε κάθε του στιγμή.
Ο ίδιος όμως δείχνει να χάνει τη συγκέντρωσή του και να απομακρύνεται από τις αξίες του όταν γνωρίζει την Εμινέ, σύζυγο του αδερφοχτού του Νουρήμπεη, σαν να τον κυριεύει ένας «δαίμονας» άγνωστος σε εκείνον μέχρι τότε.
Καθώς η τεταμένη κατάσταση ανάμεσα σε Οθωμανούς και Χριστιανούς στο νησί καταλήγει σε μια σειρά γεγονότων που θα οδηγήσει στην επανάσταση του 1889, ο Καπετάν Μιχάλης βρίσκεται να αναζητά την ελευθερία σε έναν ακόμη τομέα…
«“I’ve got you under my skin”. Στακάτο, ευθύβολο, απολύτως τίμιο και απαλλαγμένο από αυταρέσκεια, αληθινό και αληθές μαζί, το τενόρο του Joe Henderson οικοδομεί το γνωστό στάνταρντ του Cole Porter και μου απευθύνεται προσωπικά. Ειδικά τώρα. Αυτή την ειδική στιγμή, στις 7 και 19 μ.μ. της 28ης Δεκεμβρίου 2016. Τώρα που πιάνω να κοιτάξω κατάματα το ίχνος της τζαζ στην ψυχή μου, να ψηλαφήσω το σώμα μου εντοπίζοντας “υποδορίως” τα σημάδια, τις ουλές από τις γλυκές πληγές αυτής της μουσικής που ακούω αφοσιωμένα εδώ και 45 χρόνια. Να αναλογιστώ γιατί δεν είχα αρχίσει να την ακούω νωρίτερα, να συνειδητοποιήσω ποια ήταν τα αφετηριακά σκιρτήματα, να αναρωτηθώ ποιες θα είχαν υπάρξει οι απώλειες αν δεν είχα εμβαπτιστεί στο σύμπαν της».
Βαθιά βιωματική, διεισδυτική, συγκινησιακή, τρυφερή και παιδευτική, η σχέση του Άρι Γεωργίου με την τζαζ και την αυτοσχεδιαζόμενη μουσική συνέβαλε καθοριστικά στη διάπλαση των κατευθύνσεων που υιοθέτησε στα ποικίλα εικαστικά, φωτογραφικά, συγγραφικά, ακόμη και αρχιτεκτονικά του εγχειρήματα. Μέσα από φωτογραφίες και κείμενα, το βιβλίο Hic et Nunc / Hip ’n’ Funk / Jazz σαρώνει μια μεγάλη χρονική περίοδο, από την δεκαετία του ’70 και μετά, που συμπίπτει με την οικοδόμηση της σκηνής της τζαζ στην Ελλάδα. Παράλληλα συμπαρατάσσει εξέχουσες στιγμές και προσωπικότητες της ίδιας εποχής από την Αμερική και τη Γαλλία κυρίως, αναβιώνοντας την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στις μεγάλες αυτές σκηνές της τζαζ. Εμβληματικοί μουσικοί, όπως οι Horace Silver, Sonny Rollins, Archie Shepp, Pharoah Sanders στην Αμερική, οι Michel Portal, Henri Texier, Daniel Humair στη Γαλλία, ή οι Joe Henderson, Steve Lacy, Peter Kowald, Gunter Sommer με την παρουσία τους στην Ελλάδα, περνούν, μαζί με πλήθος άλλες προσωπικότητες, από τις σελίδες του, ενώ εξετάζεται και η διαμόρφωση της ανατρεπτικής σκηνής της αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής στην Ελλάδα, με κύριο εκφραστή της τον Σάκη Παπαδημητρίου, στον οποίο εξάλλου αφιερώνεται η έκδοση.
Ο Άρις Γεωργίου (Θεσσαλονίκη, 1951) είναι αρχιτέκτων. Έχει στο ενεργητικό του πολυάριθμες εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, όπως και πλήθος εκδόσεων και βιβλίων με τα έργα του και τα κείμενά του. Υπήρξε ο ιδρυτής και επί δεκαπενταετία διευθυντής του διεθνούς φεστιβάλ φωτογραφίας Φωτογραφική Συγκυρία (1988–2003), καθώς και ο πρώτος διευθυντής (1998–2002) του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.
Ράμπε’ε, Μαχσάτι, Τζαχάν Μαλέκ Χάτουν, Μεχρί, Τζαμιλέ Εσφαχάνι, Σίμιν Μπεχμπαχάνι, Λομπάτ Βάλα, Φορούγ Φαροκζάντ, Σάρα Μοχαμαντί-Αρντέχαλι, Σαμπνάμ Αζάρ. Αυτά είναι λίγα μόνο από τα ονόματα των Ιρανών ποιητριών που από τον 10ο αι. μέχρι και τις μέρες μας κρατούν το νήμα μιας σπουδαίας ποιητικής παράδοσης. Μιας παράδοσης που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστή στον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά έχει προσφέρει στην παγκόσμια λογοτεχνία πραγματικούς θησαυρούς. Από τα βάθη του μεσαίωνα μέχρι τις σκοτεινές μέρες της σύγχρονης θεοκρατίας, οι Ιρανές ποιήτριες έχουν τολμήσει να αρθρώσουν έναν δικό τους λόγο, γεμάτο ομορφιά, έρωτα, σοφία και θάρρος. “Γυμνές σαν μαχαίρι”, όπως γράφει και μια σύγχρονη Ιρανή ποιήτρια, με ειλικρίνεια και παρρησία, κατορθώνουν να αφαιρούν τον φλοιό των πραγμάτων και να μας οδηγούν στον πυρήνα ενός κόσμου που διψά για την αλήθεια και το φως.
Γιατί μέσα από την αέναη και βίαιη διαδοχή αυτοκρατοριών, θρησκειών και εξουσιών, εκείνες βρίσκουν πάντα τον τρόπο να σηκώσουν το πέπλο των φαινομένων και να δώσουν φωνή στη σιωπή και την αιωνιότητα.
Πόσοι γνωρίζουν ότι η Ελλάδα είχε πυρηνικές επιδιώξεις κατά τον 20ό αιώνα; Και άραγε πόσο ρεαλιστικές ήταν αυτές; Πώς σχεδίαζε να χρησιμοποιήσει η χώρα την ατομική ενέργεια; Ποια ήταν τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν σε αυτό το εγχείρημα; Ποιοι ξένοι ενδιαφέρθηκαν να γίνουν οι επίλεκτοι συνεργάτες της; Και εντέλει τι απέμεινε από εκείνη την εποχή;
Σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να δώσει για πρώτη φορά απαντήσεις η Ατομική Εποχή, φέρνοντας στο φως τα αρχεία που σχετίζονται με την ατομική ενέργεια στην Ελλάδα και τις προσπάθειες της χώρας για τη συμμετοχή της στον «αιώνα του ατόμου», σε μια περίοδο που ξεκινά από την Απελευθέρωση και ολοκληρώνεται με το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ. Μέσα από χιλιάδες ξένα και ελληνικά έγγραφα, αποκαλύπτεται όλο το παρασκήνιο της εποχής: από το CERN, τον «Δημόκριτο» και τις παρεμβάσεις των Ανακτόρων έως τα πρώτα βήματα της ΔΕΗ και της ΕΤΒΑ· από τον Ανένδοτο και τις μυστικές διαπραγματεύσεις των αποστατών με τους Άγγλους έως τα απόρρητα παζάρια των χουντικών με το Λονδίνο για ανταλλαγή ελληνικών καπνών με πυρηνικό αντιδραστήρα· και από την πετρελαϊκή κρίση και τη μεταπολίτευση έως τις έρευνες για ουράνιο, τα πυρηνικά σχέδια της ΔΕΗ, το ελληνικό αντιπυρηνικό κίνημα και τη μεγάλη ανατροπή της Αλλαγής. Κορυφαίοι πολιτικοί, επιχειρηματίες και επιστήμονες συναντούν τον ξένο παράγοντα, υπό το βάρος της –πάντοτε επίκαιρης– πρόκλησης της ενεργειακής απεξάρτησης και αυτάρκειας. Ώσπου το Τσερνόμπιλ τα αλλάζει όλα για πάντα.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Μετά τον Henry James, ο Colm Tóibín επιλέγει να σκιαγραφήσει το πορτραίτο του γίγαντα της παγκόσμιας λογοτεχνίας Thomas Mann.
Με καθηλωτική εγγύτητα και συγκινητικό βάθος ο Tóibín, βιογραφεί τον Mann περισσότερο ως πατέρα, σύζυγο και πολίτη παρά ως λογοτέχνη. Η επιλογή αυτή φέρνει στο φως μια πληθώρα μυθιστορηματικών προσώπων τόσο από το στενό οικογενειακό περιβάλλον των Μann όσο και από τις λόχμες μιας συναρπαστικής εποχής. Εξορίες, αποδράσεις, σκάνδαλα, καταχρήσεις, αυτοχειρίες, δύο Παγκόσμιοι πόλεμοι, και μια Ευρώπη στις πιο δύσκολες μα και πιο δημιουργικές της ώρες. Παράλληλα όπως κάθε σπουδαίο έργο η λογοτεχνική αυτή καταβύθιση στη ζωή και τον ψυχισμό του «μάγου» της λογοτεχνίας αποτελεί και μια σπουδαία αναπαράσταση του ταραχώδους 20ου αιώνα. Η αριστοτεχνική ισορροπία ανάμεσα στο ιδιωτικό και το παγκόσμιο φανερώνει κάθε στιγμή την απαράμιλλη τέχνη του συγγραφέα.
Ξένη λογοτεχνία
Χερστ 07769: αυτό γράφει μόνο, ως αποστολέας, στους φακέλους των επιστολών που στέλνει στην Άνγκελα Μέρκελ, ο καθαριστής τοίχων που ζει σε μια μικρή πόλη της Θουριγγίας, λέγοντας ότι η υπόθεση είναι εμπιστευτική, ενώ σε περίπτωση απάντησης ο ταχυδρόμος έτσι κι αλλιώς θα τον βρει με βάση το επίθετό του και τον ταχυδρομικό κώδικα. Το μεγαλόπνοο έργο του Λάσλο Κρασναχορκάι διαδραματίζεται στη Γερμανία των ημερών μας, και μάλιστα στο μελαγχολικό ανατολικό τμήμα της, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα την πηγή των έργων του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ και την όλο και λιγότερο μυστική βάση των νεοναζιστικών κινημάτων.
Στην γκρίζα καθημερινότητα, συμβαίνουν όλο και περισσότερα ανεξήγητα και τρομακτικά γεγονότα: στην αρχή, αλλόκοτα γκράφιτι στους τόπους προσκυνήματος του Μπαχ, κάτοικοι που εξαφανίζονται, αργότερα ένα πικνίκ που παραλίγο να αποβεί μοιραίο, και τελικά, έπειτα από μια έκρηξη, είναι πλέον αναπόφευκτες οι περαιτέρω καταστροφές: στη Θουριγγία αρχίζει το κυνηγητό.
Ύστερα από τα μικρότερα σε έκταση έργα του Κρασναχορκάι των τελευταίων ετών, τα οποία θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε με σονάτες, η επική μορφή και η δυναμική του Χερστ 07769 αποτελούν ένα πραγματικό κοντσέρτο. Όπως και στα Βρανδεμβούργια Κοντσέρτα, που αναφέρονται και στο βιβλίο, το όλον του έργου συντίθεται από φωνές διαφορετικών μουσικών οργάνων, παρουσιάζοντας με συγκλονιστικό τρόπο την πολιτική και οικολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πλανήτης μας.
Ξένη λογοτεχνία
Η Αν-τόνια μου (1918), το αριστούργημα της Γουίλα Κάθερ, είναι ένας φόρος τιμής στους μετανάστες πιονέρους στις πεδιάδες της Αμερικής. Είμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι Ευρωπαίοι μεταναστεύουν μαζικά προς τις ΗΠΑ. Ο ορφανός δεκάχρονος Τζιμ από τη Βιρτζίνια, μετακομίζει με τους παππούδες του στη Νεμπράσκα. Εκεί συνδέεται με βαθιά φιλία με την δωδεκάχρονη Αν-τόνια, κόρη μεταναστών από τη Βοημία. Μεγάλος πια ο Τζιμ, καταξιωμένος δικηγόρος, αποφασίζει να γράψει τη συγκλονιστική ιστορία της για το πώς κατάφερε μέσα από αντίξοες συνθήκες να κατακτήσει την αυτονομία της. Για τον Τζιμ «αυτό το κορίτσι σηματοδοτούσε την ίδια τη χώρα».
Η Γουίλα Κάθερ (1873-1947) έλαβε το βραβείο Pulitzer το 1923. Είναι από τις σημαντικότερες Αμερικανίδες συγγραφείς του 20ού αιώνα και η Αν-τόνια «μια από τις πιο αξιοθαύμαστες ηρωίδες της αμερικανικής λογοτεχνίας. Ένας ύμνος στο αδάμαστο ανθρώπινο πνεύμα» (The New York Times).
