Το 1915, το εκπαιδευτικό παράρτημα της Γαλλικής Σχολής Αθηνών που είχε ανοίξει τις πύλες του λίγα χρόνια νωρίτερα μετονομάστηκε σε “Ινστιτούτο” (Ανώτερο Ινστιτούτο Γαλλικών Σπουδών), μετεξελισσόμενο σιγά-σιγά σ’ έναν νέου τύπου εκπαιδευτικό και πολιτιστικό θεσμό, με ειδικές λειτουργίες, όπως η κατάρτιση των διδασκόντων γαλλικής γλώσσας και η διοργάνωση διαλέξεων γαλλικής λογοτεχνίας.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, το ίδρυμα της οδού Σίνα θα αναπτύξει ολοένα και πιο εξωστρεφή δράση, εξελισσόμενο στον κυριότερο δίαυλο διάχυσης του γαλλικού πολιτισμού και της γαλλικής πνευματικής παραγωγής στην Ελλάδα, σε μια περίοδο κατά την οποία η Γαλλία εξακολουθούσε να ασκεί κυρίαρχη επιρροή. Η Κατοχή όχι μόνο δεν θα ανακόψει την ανοδική πορεία του Γαλλικού Ινστιτούτου, αλλά θα του επιτρέψει να ενδυναμώσει τις σχέσεις του με τον ντόπιο πληθυσμό και ιδιαίτερα με τη σπουδάζουσα νεολαία και με κύκλους αντιστεκόμενων διανοουμένων και καλλιτεχνών. Μετά το 1945 και έως το τέλος της θητείας του πρώτου και μακροβιότερου διευθυντή του, Octave Merlier, η πορεία του ινστιτούτου θα είναι εξίσου εντυπωσιακή: νέες δραστηριότητες, έκδοση βιβλίων, βιβλιογραφική καταγραφή και ερευνητικές εργασίες, θα είναι ορισμένες μόνο από τις νέες δράσεις του ινστιτούτου, το οποίο κατάφερνε να μεσουρανεί σε μια περίοδο δυναμικής διείσδυσης της αγγλικής γλώσσας και ενός αναδυόμενου τότε πολιτιστικού εξαμερικανισμού.
Το παρόν βιβλίο μελετά αυτήν ακριβώς την περίοδο της ιστορίας του ιδρύματος καθώς και ευρύτερα ζητήματα των ελληνογαλλικών σχέσεων στον 20ό αιώνα βασίζεται κυρίως εκ αδημοσίευτα ή ανεκμετάλλευτα τεκμήρια και φωτίζει με νέους τρόπους όσα ήδη γνωρίζαμε ή έχουμε ακούσει από τους πολυάριθμους μαθητές που σπούδασαν εκεί από την ίδρυσή του έως σήμερα.
Ελληνική λογοτεχνία
Πιάνοντας να καταγράψω εδώ μερικά τελευταία καλοκαίρια στα ελληνικά νερά και να βάλω σε κάποια τάξη ορισμένους στοχασμούς για τον τόπο, αναλογίστηκα πως αν το γράψιμο δεν το πάρεις σα μια τέχνη όπως οι παμπάλαιες – πριν από την γραφή – το ζωγράφισμα, τη ρόδα του κανατά, τη δουλειά του χρυσικού, που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα με κάποια τελική χρησιμότητα στη ζωή μας, δεν απομένει άλλο τίποτα από ένα ψέμα ή μια προσπάθεια μάταιη να πεις όχι με τα δικά της λόγια τη ζωή αλλά με τα δικά σου, τη ζωή που δε μιλάει, και να τη ζήσεις άλλη μια φορά τάχατες (με το γράψιμο) έξω από τη μοναδική φορά που μπορείς να τη ζήσεις – τη ζωή εκείνη που δε γράφει γιατί σβήνει όλα τα άλλα όσα οι άλλοι γράφουν για αυτή, και αναντικατάστατα μοναχά ζει, ζει και πάλι ζει, δεν ξέρει άλλο τίποτα, πηγή ύδατος αλλομένου απροσπέλαστη…
Ελληνική λογοτεχνία
Ένα από τα κείμενα της σύγχρονης λογοτεχνίας μας που έχουν γίνει πια κλασικά -το βιβλίο με το οποίο ο Καραγάτσης πρωτοπαρουσιάστηκε και επιβλήθηκε ως πρώτης γραμμής πεζογράφος. Η συναρπαστική ιστορία και το δράμα ενός Ρώσου εμιγκρέ, που βρίσκεται ξαφνικά, ξεριζωμένος από τον τόπο του, στον κάμπο της Θεσσαλίας και που, όσο και να το προσπαθεί, αδυνατεί να εγκλιματιστεί στα ελληνικά χώματα. Η οριστική μορφή (από την 5η έκδοση) του δυνατού αυτού αφηγήματος, όπου έχουν διορθωθεί όλες οι ατέλειες του αρχικού κειμένου, χωρίς να χαθεί ούτε στο ελάχιστο ο αυθορμητισμός της πρώτης έμπνευσης. Έτσι, ο πρώτος αυτός Καραγάτσης, χωρίς να υπολείπεται σε τίποτα από τη νεανική του χάρη, παρουσιάζεται με την πνευματική και τεχνική ωριμότητα του συγγραφέα του «Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου» και του «Κίτρινου Φακέλλου».
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Η ανέκδοτη αλληλογραφία του Μ. Καραγάτση με τους συμφοιτητές του Γιώργο Ρωμανό και Νικόλαο Κάλας μας αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της προσωπικής ιστορίας του, που αφορούν –μεταξύ άλλων– και στη συγγραφή του Συνταγματάρχη Λιάπκιν (1933): «Το έργο μου μάλλον θα εκδοθεί. Είναι καθαρά κομμουνιστικό. Μου φαίνεται ότι σου ανάγγειλα την προσχώρηση μου στις ιδέες της Γ? Διεθνούς», γράφει στον Ρωμανό, ενώ παράλληλα πληροφορεί τον Κάλας για την αναστάτωση που επικρατεί στο θεσσαλικό κάμπο, προσδοκώντας την «επανάσταση».
Ο Καραγάτσης γοητεύεται από τις ιδέες της κομμουνιστικής Αριστεράς σπρωγμένος από τη νεανική ροπή του προς την αμφισβήτηση των κοινωνικών στερεοτύπων, αλλά και επειδή θεωρεί τον ρεαλισμό ως την ενδεδειγμένη μέθοδο για την καλλιέργεια του νεοελληνικού μυθιστορήματος. Οι επιστολές αλλά και οι ημερολογιακές σημειώσεις του 1931, όπως καταδεικνύει και στο Επίμετρό της η Χριστίνα Ντουνιά, δεν μας προσφέρουν μόνο ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη βιογραφία του Καραγάτση, αλλά εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας σχετικά με τη διαμόρφωση του λογοτεχνικού πεδίου, στις αρχές μιάς κρίσιμης δεκαετίας και συνεισφέρουν στην καλύτερη κατανόηση του έργου του.
Ξένη λογοτεχνία
Δεκαέξι διηγήματα αυτοβιογραφικά, πνευματώδη, ενίοτε λυρικά, διεισδυτικά, με καυστικό χιούμορ, αυτοσαρκασμό. Αιθέριοι κόσμοι κατοικημένοι από πνεύματα και δυνάμεις αόρατες, όσο και πραγματικές, μάλλον. Αν το φαινομενικά ασήμαντο, επιδέξια αφηγημένο, γίνεται σημαντικό, τότε η πρόζα της Τολστάγια αναδεικνύει το «οικουμενικό αίνιγμα» για τις χαμένες κάλτσες στο πλυντήριο, αλλά και τη νοσταλγία ενός ανεκπλήρωτου έρωτα ή τη γλυκόπικρη αναπόληση του πατέρα. την «ποίηση της δωροδοκίας» στη μετασοβιετική Μόσχα ή μια σουρεαλιστική παραβολή για τη δουλεία και τη δυστυχία της αφθονίας των καταναλωτικών αγαθών.
Τα ευφάνταστα στοχαστικά σλάλομ ανάμεσα στο «Μαύρο τετράγωνο» του Μαλέβιτς και στα καταθλιπτικά επεισόδια του Λεβ Τολστόι διαδέχονται προκλητικά ανθρωπολογικά πορτρέτα σύγχρονων μοναχικών Ρώσων και Δυτικοευρωπαίων ή η σπαρταριστή υπόθεση εργασίας μιας Ιταλίας που λείπει από την υδρόγειο. Ιστορίες από την οικογενειακή ντάτσα, μια τσεχωφική πινακοθήκη προσώπων που παραθερίζουν στις εξοχές του Λένινγκραντ, ταξίδια και βιώματα από το Παρίσι, τη Ραβένα, τις ΗΠΑ και το Πρίνστον, την αγαπημένη της Κρήτη. Η Τολστάγια, δισέγγονη του Αλεξέι Νικολάγεβιτς Τολστόι, διαθέτει συγγραφικό έργο ευρέως αναγνωρισμένο και μεταφρασμένο, ενώ διακρίνεται για την παρεμβατική πολιτική της στάση σε εκπομπές στη ρωσική τηλεόραση και αλλού.
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Τετραδια Αμερικής. Περιπλάνηση στην Αμερική του πολιτισμού και της πολιτικής
Ο ποιητής Ντίνος Σιώτης, πολλαπλώς ζήσας και περιπλανηθείς για πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη, στη Βοστόνη, στο Σαν Φρανσίσκο, στo Οντάριο και στο Κεμπέκ του Καναδά, οργανώνει ένα μεγάλο συνθετικό έργο για την Αμερική, όχι τη γνωστή και προβλέψιμη ήπειρο των επεμβάσεων, αλλά την αφανή χώρα της κριτικής σκέψης, της λογοτεχνίας, της εκδοτικής κίνησης, του βιβλίου, των ΜΜΕ, της τεχνολογίας, της τζαζ, του σινεμά, των προσώπων που χάραξαν τις τέχνες και τα γράμματα και των πνευματικών ιδρυμάτων στα οποία θριαμβεύουν η έρευνα και το πνεύμα. Μύστης καταξιωμένος, ο Σιώτης μας ξεναγεί στην Αμερική των μεγάλων πιθανοτήτων και των άκρων, όπου τίποτα δεν είναι αδύνατο και η αγγλική γλώσσα υφίσταται τη μεγαλύτερη ανανέωση, διαρκώς αναζωογονούμενη στη χύτρα των μεταναστών της. Στην Αμερική όπου τίποτα δεν χαρίζεται σε κανέναν και κανείς δεν είναι ξένος, επειδή όλοι είναι ξένοι. Στη δική του Αμερική όπως την έζησε, με άρθρα, ανταποκρίσεις, κριτικές βιβλίου, συναντήσεις με συγγραφείς, προσωπογραφίες, ταξιδιογραφήματα και ξεφυλλίσματα που καλύπτουν μια περίοδο σχεδόν πενήντα χρόνων τριβής του με το άπιαστο αμερικανικό όνειρο.
Ελληνική λογοτεχνία
«…Ήσουν το πεθαμένο κουφάρι του Ρήγα που αντίκρισαν οι διαβάτες εκείνο το καλοκαιρινό πρωινό να επιπλέει στο Δούναβη κι ήσουν οι πιτσιλιές από το αίμα του γιατρού Τσιρώνη στους τοίχους του σπιτιού του, τη στιγμή της εκτέλεσής του, ήσουν Αρματολός και Κλέφτης, υπερασπιστής των Θερμοπυλών, Μαραθωνομάχος και Αλβανομάχος… Ήσουν ο Χαϊδούκος που εκδικιόταν για τους καταπιεσμένους κι είσαι μια βόμβα προγραμματισμένη να σκάσει όταν η αντοχή εξαντλείται, είσαι το ξεχείλισμα και το απαύδισμα, είσαι η οργή και η τυφλή λύσσα, είσαι το διττό πρόσωπο της ομορφιάς και της ασχήμιας, είσαι η σκοτεινή κάννη
του περιστρόφου που αντικρίζει αυτός που πρόκειται να πυροβοληθεί λίγες στιγμές πριν το θάνατό του, είσαι οι κομπιαστές λέξεις αγανάκτησης που ξεστομίζει ο αδικημένος, είσαι ένας άνθρωπος που θέλει να ζήσει
ελεύθερος κι είσαι γι’ αυτό έτοιμος να πεθάνεις…
Ήσουν μ’ αυτούς που είπαν ΟΧΙ στις γενοκτονίες, ΟΧΙ στα πειράματα με τους ανθρώπους, ΟΧΙ στον (εγκλεισμό στις φυλακές και τα ψυχιατρεία, ΟΧΙ στα βασανιστήρια, ΟΧΙ στα πειράματα με τα ζώα. Βρέθηκες ανάμεσα στους αντάρτες των πόλεων και στους επαναστάτες που ουρλιάξανε το ΟΧΙ…».
Ελληνική λογοτεχνία
Τα χιλιάδες ερημονήσια του Αιγαίου δίνουν την ευκαιρία στο σημερινό ανθρωποειδές των μεγαλουπόλεων να συρθεί έξω από τον πρωτογονισμό της μεγάλης σπηλιάς, όπου ζει, και ξεπερνώντας τον τρόμο του να βρεθεί μόνος μες στη φύση και να ξαναγοητευτεί απ’ αυτήν. Και τριγυρίζοντας κι αποθαυμάζοντας το τοπίο χίλιες δυο σκέψεις αρχίζουν να σπινθηρίζουν στο μυαλό, ενώ οι επιθυμίες και τα απραγματοποίητα όνειρα ζητούν την πραγμάτωσή τους…
Κατά κάποιο τρόπο, όλα φαίνονται να συγκλίνουν στο ότι ο παράδεισος με κατοίκους την Εύα και τον Αδάμ σ’ ένα τέτοιο ερημονήσι έλαβε χώρα. Γιατί εδώ ξεδιπλώνεται ο μη τόπος, η ουτοπία…Εάν, λοιπόν, αποφασίσουν να ταξιδέψουν εδώ εκείνες οι γυναίκες που είναι φτιαγμένες από την πάστα της προσφοράς και της δοτικότητας, θα τις ακολουθήσουν και οι άντρες. Γιατί αυτές οι ακατοίκητες βραχονησίδες ανήκουν σε όλα τα περαστικά πλάσματα που θέλουν να ξαποστάσουν, να περιεργαστούν και να ανακαλύψουν, να καταλάβουν, να κατανοήσουν πώς ξεκινάει η ζωή, μιας και όλα συνηγορούν στο ότι αυτές οι ακατοίκητες νησίδες ανήκουν στα φυτά, στα μεταναστευτικά πουλιά και σε όσους ελεύθερους κι απάτριδες θελήσουν να τις κατοικήσουν για λίγο ή για πάντα…
“…αφορισμένοι περιθώριοι, εξοστρακισμένοι καν διαφορετικοί, αποκαμωμένοι από κτηνώδεις κι ανούσιες δουλειές, απ’ τα ξενύχτια, τις απόπειρες αυτοκτονίας… τα μούτρα τους σκαμμένα βαθιά από πρόωρα γεράματα, τα πρόσωπα κιτρινισμένα από χολή και οινοποσίες, στα μάτια τους μια ρέμβη που μοιάζει με άνοια γεροντική, ανίκανοι να συμμαζέψουν τα διαλυμένα απ’ τα χάπια και τ’ αλκοόλ μυαλά τους… αιωρούμενοι σε μιαν άβυσσο που την έχουνε έντεχνα επιλέξει… σιωπηλοί, χαμένοι, μοναχικοί άνθρωποι που σέρνουν τα βήματά τους αφήνοντας πίσω αιματοκηλίδες, τις υπερόριες γραφές από τις ανοιγμένες φλέβες τους, καταλήγουνε στα άσυλα και στα τρελάδικα… οι Ζωές, οι Έρωτες, ιστορίες που μοιάζουνε πιότερο με παραμιλητό παρά με ιστορίες συγγραφέων…”
Βιογραφία - Μαρτυρίες
Τι συμβαίνει στο εμπόριο αρχαιοτήτων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο;
Πως σχηματίζονται οι μεγάλες σύγχρονες ιδιωτικές συλλογές και που βρίσκουν τα μεγάλα μουσεία της Δύσης καινούργια ευρήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης;
Το διεθνές εμπόριο διαθέτει ένα πολύπλοκο αλλά ορατό σύστημα λειτουργίας για το «ξέπλυμα» και τη νομιμοποίηση των λαθρανασκαφών στις χώρες που είναι πλούσιες σε αρχαιότητες.
Ο αρχαιολόγος Νηλ Μπρόντι, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών Παράνομων Αρχαιοτήτων του Πανεπιστημίου του Καίημπριτζ υποστηρίζει: «Ανακαλύπτεις διαρκώς να επαναλαμβάνονται τα ίδια ονόματα σε διάφορους συνδυασμούς. Είναι λοιπόν σωστό να αντιμετωπίζει κανείς το χώρο αυτό ως κύκλωμα».
Το “Κύκλωμα” ήταν και το θέμα του ντοκτυμαντέρ του Ανδρέα Αποστολίδη, που προβλήθηκε δύο φορές από την ελληνική κρατική τηλεόραση το 2006 και συζητήθηκε διεθνώς.
Ο Ανδρέας Αποστολίδης, με τη διπλή ιδιότητα του σκηνοθέτη ντοκυμαντέρ έρευνας και του συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων, γράφει μια μελέτη για το εμπόριο αρχαιοτήτων, συνδυάζει αποκαλυπτικές προσωπικές αφηγήσεις και ιστορίες, άγνωστα ντοκουμέντα και αρχεία και αναλύει συγκεκριμένες συγκλονιστικές υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας σε ένα θέμα που για πρώτη φορά στην Ελλάδα τοποθετείται στο διεθνές του πλαίσιο με βάση τις σύγχρονες νομικές και ηθικές αντιλήψεις για τη σημασία και την αξία της επιστημονικής αρχαιολογικής έρευνας.
Ποίηση
Συμπληρώθηκαν φέτος 25 χρόνια από τον πρόωρο θάνατο του Ηλία Κωνσταντίνου. Είναι καιρός τα ποιήματά του, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, να ξανάρθουν στο φως και να (ξανα)διαβαστούν. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η αιρετική ποιητική πρότασή του έπεσε στο κενό όσο ζούσε, έστω και αν την πρόσεξαν ο κύκλος της λεμεσιανής Άμαξας και ελάχιστοι άλλοι. Ενδεχομένως ο αδέκαστος κριτής, ο χρόνος, να δείξει ότι ο Ηλίας Κωνσταντίνου έχει κομίσει στον χώρο της ποίησης γόνιμα όσο και ανατρεπτικά στοιχεία (λ.χ. στη θεματογραφία του έρωτα), τα οποία δεν εκτιμήθηκαν στην ώρα τους.
Στον τόμο αυτό περιλαμβάνονται τα δημοσιευμένα ποιήματά του και ορισμένες μεταφράσεις του από την αγγλική ποίηση. Θα ακολουθήσει ένας δεύτερος τόμος με τα αδημοσίευτα ποιήματά του
Ποίηση
Τα Ανέκδοτα Ποιήματα του Ηλία Κωνσταντίνου (1957-1995), αν και γράφτηκαν πριν από τρεις ή τέσσερις περίπου δεκαετίες, δεν έχουν ξεπεραστεί από τον χρόνο. Ο ποιητής ανατέμνει προσωπικά και συλλογικά θέματα με τόλμη και ευαισθησία, με οξεία και διεισδυτική ματιά, πολλές φορές με αιρετική ή προκλητική γλώσσα. Συνηθίζει να δοκιμάζει τις αντοχές της ελληνικής γλώσσας, αξιοποιώντας διδάγματα από την παρακαταθήκη του μοντερνισμού και του υπερρεαλισμού.
Συχνά επανέρχεται στα ποιήματά του ένας εξεγερμένος ήρωας/ομιλητής, που βιώνει έντονα τον έρωτα και τη σεξουαλικότητα και αναψηλαφεί τη διαφορετικότητα και τη σεξουαλική του ταυτότητα· αποστρέφεται τα λογής στερεότυπα και τους επαχθείς ψυχαναγκασμούς μιας κλειστής, πατριαρχικής και φαλλοκρατικής κοινωνίας, ενώ εκφράζει ταυτόχρονα τις ανησυχίες και τις απογοητεύσεις του για οικουμενικά θέματα, για την παρακμή του πολιτισμού και της ανθρώπινης ζωής, για τους κινδύνους μιας επικείμενης οικολογικής ή άλλης καταστροφής.