Κοινωνιολογία
Εκατό χιλιάδες χρόνια πριν τουλάχιστον έξι “ανθρώπινα” είδη κατοικούσαν στη γη. Σήμερα υπάρχει μόνο ένα: ο Homo Sapiens, δηλαδή εμείς. Πώς τα κατάφερε το είδος μας στη μάχη για την κυριαρχία; Πώς βρέθηκαν οι τροφοσυλλέκτες πρόγονοί μας να στήνουν πόλεις και βασίλεια; Πώς φτάσαμε να πιστεύουμε σε θεούς, σε έθνη και σε ανθρώπινα δικαιώματα; Να εμπιστευόμαστε χρήματα, νόμους και βιβλία; Να υποδουλωνόμαστε σε γραφειοκρατίες, χρονοδιαγράμματα και καταναλωτικά μοντέλα; Και πώς θα είναι ο κόσμος μας στις χιλιετίες που θα έρθουν;
Ο καθηγητής Γιουβάλ Νώε Χαράρι διατρέχει όλη την ανθρώπινη ιστορία, από τους πρώτους ανθρώπους που περπάτησαν στη γη μέχρι τις ριζοσπαστικές -και ενίοτε καταστροφικές- καινοτομίες της Γνωστικής, της Αγροτικής και της Επιστημονικής Επανάστασης. Αντλώντας από ένα τεράστιο φάσμα επιστημών (βιολογία και γενετική, παλαιοντολογία και ιστορία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία και οικονομικά), προσφέρει πρωτότυπες και συχνά διασκεδαστικές απαντήσεις στα πιο κρίσιμα ερωτήματα. ολμηρό, πολυδιάστατο, προκλητικό, το “Σάπιενς” θέτει υπό αμφισβήτηση όλα όσα νομίζαμε ότι ξέρουμε για την ανθρώπινη κατάσταση: τις πεποιθήσεις μας, τις πράξεις μας, τη δύναμή μας… και το ίδιο μας το μέλλον.
Η φωτιά μας έδωσε δύναμη. Το κουτσομπολιό μας βοήθησε να συνεργαστούμε. Η γεωργία μάς άνοιξε την όρεξη για περισσότερα. Η μυθολογία διατήρησε το νόμο και την τάξη. Το χρήμα μάς έδωσε κάτι που μπορούμε να εμπιστευτούμε. Οι αντιφάσεις δημιούργησαν τον πολιτισμό. Η επιστήμη μάς έκανε θανάσιμα επικίνδυνους. Αυτός είναι ο συναρπαστικός απολογισμός της εκπληκτικής μας ιστορίας – από ασήμαντοι πίθηκοι, άρχοντες του κόσμου.
Ο σιδηρόδρομος, σύμβολο του εκσυγχρονισμού, της διεθνοποίησης της οικονομίας και της διάδοσης αγαθών και ιδεών κατακτά τα Βαλκάνια. Με την έναρξη λειτουργίας της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου, το 1894, ενώνονται σημαντικά οικονομικά, στρατηγικά και εμπορικά κέντρα της βαλκανικής ενδοχώρας με το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί της κάθε πόλης, υποδείγματα αισθητικής και αρχιτεκτονικής, αποτελούσαν ζωντανά κύτταρα της πόλης και σημεία κοινωνικής αναφοράς του πληθυσμού. Ο κάθε σταθμός γίνεται ο τόπος συνάντησης: περιηγητές, ταξιδευτές, πράκτορες, κατάσκοποι στρατιωτικοί, αξιωματούχοι συναντώνται στην αποβάθρα τους.
Ο Γιώργος Λιόλιος συνδυάζοντας την ιστορική έρευνα με τη λογοτεχνική αφήγηση, εμβαθύνει στη διαδρομή της υποφωτισμένης γραμμής Θεσσαλονίκης-Μοναστηρίου. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη σιδηροδρομική ιστορία της Βέροιας, το βιβλίο δεν είναι μόνο μια ιστορική αφήγηση μιας πόλης και του σταθμού της, αλλά και ένα πολιτισμικό δοκίμιο της διαχρονικής σημασίας του σιδηρόδρομου.
Οι ηγέτες συχνά είναι επιρρεπείς στη διαφθορά και στους ανέντιμους συμβιβασμούς· το πλήθος συμπεριφέρεται συχνά με ανοησία και αγνωμοσύνη, άγεται και φέρεται από τους δημαγωγούς και αργεί να αντιληφθεί τα πραγματικά συμφέροντά του. Υπάρχουν περίοδοι, κάποτε μακρόχρονες, στις οποίες φαίνεται να θριαμβεύουν τα ωμότερα κίνητρα των πιο φαύλων ανθρώπων.
Ο Σαίξπηρ όμως πίστευε ότι οι τύραννοι και οι υποτακτικοί τους είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν: θα τους γκρεμίσει η ίδια η κακία τους και η ανθρωπιά της λαϊκής ψυχής, που μπορεί να κατασταλεί αλλά όχι να εξουδετερωθεί εντελώς. Θεωρούσε πως ο καλύτερος τρόπος για να ξανακερδηθεί η συλλογική αξιοπρέπεια είναι να αναλάβουν πολιτική δράση οι απλοί πολίτες.
Ποτέ του δεν ξέχασε ο Σαίξπηρ όσους κράτησαν το στόμα τους πεισματικά κλειστό όταν τους ζητούσαν να ζητωκραυγάσουν τον τύραννο· ποτέ του δεν ξέχασε τον υπηρέτη που θέλησε να εμποδίσει τον βασανισμό ενός κρατουμένου, όταν ο βασανιστής ήταν ο ίδιος ο αφέντης του· ποτέ του δεν ξέχασε τον πεινασμένο πολίτη που απαίτησε οικονομική δικαιοσύνη. «Τί είναι η πόλη αν όχι ο λαός της;».
Ξένη λογοτεχνία
Ο Στίνγκο, ένας άγουρος εικοσάχρονος του αμερικανικού Νότου, μας πηγαίνει πίσω στο καλοκαίρι του 1947, στην πανσιόν ενός χλοερού προάστιου του Μπρούκλυν. Εκεί γνωρίζει τον Νέηθαν, έναν φλογερό Εβραίο διανοούμενο, και τη Σόφι, όμορφη και εύθραυστη Πολωνή καθολική.
Ο Στίνγκο παρασύρεται προς τα ενδότερα της παθιασμένης και ολέθριας σχέσης τους εν είδει μάρτυρα, έμπιστου φίλου και ικέτη. Εντέλει, οδηγείται στον σκοτεινό πυρήνα του παρελθόντος της Σόφι: στις αναμνήσεις από την προπολεμική Πολωνία, το στρατόπεδο συγκέντρωσης και – στην ουσία του φοβερού μυστικού της – στην επιλογή της.
Κοινωνιολογία
Ανακαλύψτε την κρυφή, ανείπωτη ιστορία του αγοραίου έρωτα, μιας θεμελίωδους πτυχής των ανθρώπινων κοινωνιών από τις απαρχές του πολιτισμού, που παραμένει ωστόσο παρεξηγημένη, αποσιωπημένη και διαστρεβλωμένη. Η Κέιτ Λίστερ αφηγείται με συναρπαστικό, πνευματώδη και προκλητικό τρόπο την εξέλιξη και ιστορία του αγοραίου έρωτα, μέσα από τα μάτια και τις μαρτυρίες των ίδιων των εργατριών και εργατών του, σε ένα παγκόσμιο πολιτισμικό πανόραμα, από τη Βαβυλώνα, την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη έως την ηδονιστική κουλτούρα της αυτοκρατορικής Κίνας και Ιαπωνίας, τα ένδοξα πορνεία της Μπελ Επόκ και τα μπορντέλα των στρατιωτών των δύο Παγκοσμίων Πολέμων.
Το εμπεριστατωμένο κείμενο συνοδεύεται από μια πλούσια συλλογή ανέκδοτων φωτογραφιών, έργων τέχνης αλλά και ασυνήθιστων αντικειμένων, προσφέροντας έτσι για πρώτη φορά με πληρότητα μια μοναδική ματιά στις ζωές των εργαζόμενων του αγοραίου έρωτα, ανατρέποντας στερεότυπα και προσκαλώντας τους αναγνώστες να αναθεωρήσουν όσα νομίζουν πως γνώριζαν για το «αρχαιότερο επάγγελμα του κόσμου».
Ξένη λογοτεχνία
«Κοντό σαν το σχοινί του δήμιου και σχεδόν εξίσου καθηλωτικό… Δοκίμιο μεγάλης βαρύτητας και απήχησης. Ποτέ ο Styron δεν μεταχειρίστηκε τόσο αποτελεσματικά τόσο λιγοστά λόγια.» Newsweek
Το 1985 ο William Styron έφτασε στα όρια της αυτοκτονίας, θύμα της κατάθλιψης, της ασθένειας που οδήγησε στον θάνατο τον Πρίμο Λέβι, τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τη Σύλβια Πλαθ, τη Βιρτζίνια Γουλφ, τον Τζακ Λόντον. Σχεδόν από θαύμα, κατόρθωσε να ξαναβρεί την ψυxική του υγεία και να καταγράψει το οδοιπορικό του ως πάσχοντος σε ένα κείμενο που πρωτοδημοσιεύτηκε το 1989 στο Vanity Fair. Τον αμέσως επόμενο χρόνο εκδόθηκε αυτοτελώς σε βιβλίο που εκθειάστηκε από τους κριτικούς και γνώρισε ενθουσιώδη υποδοχή από το κοινό.
Ξένη λογοτεχνία
Μεσαίωνας. Οι ισορροπίες ενός μοναστηριού διαταράσσονται από μια μοναχή, που φέρνει την αμαρτία. Μια δούκισσα βασανίζεται από τις ενοχές της και τιμωρείται μέσα από δαίμονες του ύπνου. Τσιγγάνοι στήνουν γλέντι και ξεγελούν ανυποψίαστους διαβάτες. Και ένας μυστηριώδης άνθρωπος – παρών σε όλα – εξαπατάει τους πάντες γλιστρώντας ανάμεσά τους και καταργώντας κάθε νόμο.
Νόμοι, άγγελοι, δαίμονες, ψέματα και αλήθεια… Ο άνθρωπος του οποίου τη σκοτεινή ζωή μα και τον θάνατο θα δείτε έπαιξε με όλα αυτά. Και θα το ακούσετε κι εσείς από το στόμα άλλων προσώπων της ύπαρξης αυτής, ποια ήταν η ταυτότητά της και ποια η αλήθεια. Εάν υπάρχει αλήθεια…
Ιστορία
Οι ζωές των άλλων – Η Στάζι και οι Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989)
Το βιβλίο αυτό έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό ιστοριογραφικό κενό αναφορικά με τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία. Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια ακόμη γενική μελέτη για την πολιτική προσφυγιά στην υπερορία μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, καθώς εστιάζει περισσότερο στη διακρίβωση των όρων υπό τους οποίους η συγκεκριμένη ευάριθμη κοινότητα των πολιτικών προσφύγων περιλήφθηκε στις πρακτικές ενός αρτισύστατου πολιτικού συστήματος και αντιμετωπίστηκε με συγκεκριμένα εργαλεία πειθαναγκασμού από το ανατολικογερμανικό καθεστώς.
Οι “Έλληνες της Στάζι”, δηλαδή όσοι στρατολογήθηκαν από την ανατολικογερμανική Κρατική Ασφάλεια ως σημαντικοί πράκτορες ή απλοί πληροφοριοδότες από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 έως και την πτώση του Τείχους το 1989, συγκροτούν το δεύτερο μέρος του βιβλίου. Επρόκειτο κυρίως για παιδιά και νέους, αλλά και για μερικές δεκάδες μέλη του ΚΚΕ, που παγιδεύτηκαν στα πλοκάμια της Στάζι. Μέσα από τη μελέτη εξατομικευμένων περιπτώσεων επιχειρείται η κατανόηση της δομής και λειτουργίας ενός ολοκληρωτικού μηχανισμού ελέγχου και πειθάρχησης της κοινωνίας, που αποστολή του ήταν η μακροημέρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, της “βιτρίνας” του ανατολικού συνασπισμού.
Σύμφωνα με το Ταλμούδ, κάθε γενιά γνωρίζει τριάντα έξι «κρυμμένους δίκαιους» που εμποδίζουν την καταστροφή του κόσμου. Έχοντας στη μνήμη μας τα γεγονότα του 20ού αιώνα και το βλέμμα μας στραμμένο στο παρόν, μπορούμε να πούμε πως –για καλή μας τύχη– είναι πολύ περισσότεροι: όχι μόνο όσοι αντιτάχθηκαν στο Ολοκαύτωμα, αλλά και ο Σοβιετικός αξιωματικός Στανισλάβ Πετρόφ, που απέτρεψε έναν πυρηνικό πόλεμο με τις ΗΠΑ με κίνδυνο να υποστεί συνέπειες στην χώρα του ή ο Χαμάντι μπεν Αμπντεσλέμ, ο Τυνήσιος ξεναγός που το 2015, κατά τη διάρκεια μιας τρομοκρατικής επίθεσης, φυγάδευσε από το μουσείο Μπαρντό 45 Ιταλούς τουρίστες.
Ο Γκαμπριέλε Νίσσιμ μάς διηγείται αυτές και άλλες ιστορίες με τη γνώση ενός παραμυθά, «γιατί άγιοι και ήρωες υπάρχουν μόνο στη φαντασία μας και θα ήταν καλύτερα να ανακαλύψουμε πώς κανονικοί άνθρωποι με ελαττώματα σαν τα δικά μας στάθηκαν ικανοί να κάνουν θαρραλέες πράξεις με τρόπο εκπληκτικό και απρόσμενο».
Εναλλάσσοντας πραγματικές ιστορίες με τις διδασκαλίες του Σωκράτη, του Μάρκου Αυρηλίου, της Χάνα Άρεντ, της Έττυ Χίλεσουμ, του Ουίλιαμ Σαίξπηρ ή του Μπαρούχ Σπινόζα, το Ούτε άγιοι ούτε ήρωες μάς δείχνει πως η άσκηση της σκέψης, της κριτικής ικανότητας και της ενσυναίσθησης είναι συνθήκες απαραίτητες για να παραμένουμε άνθρωποι στις πιο δύσκολες στιγμές. Πράγματι, δίκαιος είναι απλώς αυτός που δρα για να σώσει μια ζωή· ακόμα κι αν δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να σώσει όλο τον κόσμο.
Ελληνική λογοτεχνία
Σύμη 1919.
Η εποχή των θαυμάτων για το νησί. Ο ηλεκτρισμός, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος αλλά και η σκληρή Ιταλική Κατοχή. Η Μαρία ζει μια «αρχαία» ζωή στα ορεινά του νησιού. Στα δώδεκά της φεύγει μόνη για τη Γη της Επαγγελίας, την Αίγυπτο.
Αλεξάνδρεια 1938.
Ο πόλεμος προ των πυλών. Ως νοσοκόμα πια, θα γνωρίσει την αγριότητα των χειρουργείων της ερήμου, τους βομβαρδισμούς αλλά και το πάθος για ζωή της νεολαίας.
Αθήνα 1945.
Το Άγνωστο. Θα ξεκινήσει πάλι απ’ την αρχή, μέσα στις δύσκολες συνθήκες, μ’ ένα παιδί και μια αφόρητη μοναξιά. Η Μαρία δε διαμόρφωσε την Ιστορία. Δεν όρισε καμία της στιγμή. Υπήρξε μόνο μία κουκκίδα στα ιστορικά γεγονότα, όπως τόσοι άλλοι της γενιάς της. Ατομική και συλλογική μνήμη και ποτέ νοσταλγία. Η μνήμη μάς βοηθά να διαμορφώσουμε την ταυτότητά μας κι όχι να την αρνηθούμε. Να συμφιλιωθούμε με τις «σκοτεινές» στιγμές που έρχονται στην επιφάνεια. Να συγχωρέσουμε και να υπερβούμε τον πόνο που προκαλεί η ανάμνηση.
Ξένη λογοτεχνία
Κάθε πράγμα στη θέση του – Πρώτες αγάπες και τελευταίες ιστορίες
Ακόμη και μετά τον θάνατο του, το 2015, ο επιστήμων και αφηγητής Όλιβερ Σακς συνεχίζει να εμπλουτίζει τον κόσμο της επιστήμης και της λογοτεχνίας με γοητευτικές και διεισδυτικές μελέτες του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Σ’ αυτό το βιβλίο ο Σακς ξαναβρίσκει το ρυθμό και την απλότητα που χαρακτηρίζει το πολυδιαβασμένο Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του μ’ ένα καπέλο. Συγκλονιστικό σύγγραμμα νευροψυχολογίας και νευρολογίας της συμπεριφοράς, γραμμένο με τη σοφία και την απλότητα του ύστερου ύφους των μεγάλων δημιουργών, με ελάχιστες υποσημειώσεις, «ένα βιβλίο υπαρξιακό και προσωπικό, μια γεμάτη ενσυναίσθηση διείσδυση στην εμπειρία και στον κόσμο του κάθε αρρώστου». Πραγματική κλινική λογοτεχνία ή «ρομαντική επιστήμη», όπως την ονόμαζε ο Λούρια, που την εισήγαγε προτού την κάνει τόσο δημοφιλή ο Σακς.
Ο συγγραφέας δεν διστάζει σε κάποια κείμενά του να γίνει αυτοβιογραφικός και λυρικός με τον θαυμαστό τρόπο που περιέγραψε τους λονδρέζικους κήπους Κιου Γκάρντενς στο Νησί των τυφλών στα χρώματα. Είναι συνεχείς οι αναφορές του στη λογοτεχνία –με τον Μπέκετ, τον Προύστ, τον Ντοστογιέφσκι– και στη φιλοσοφία και τη διανόηση – με τον Βίττγκενσταϊν, τον Καντ, τον Χόμπς, τον Ντεκάρτ, τον Άινσταϊν κ.α.
To Κάθε πράγμα στη θέση του είναι ένας πολύ πιο προσωπικός στοχασμός για τα ατελείωτα πράγματα που ενθουσίαζαν τον συγγραφέα σ’ όλη τη ζωή του : από τις φτέρες, την κολύμβηση και τις σουπιές έως τις ιστορίες περιπτώσεων που διερευνούν τη σχιζοφρένεια, την άνοια και τη νόσο του Αλτσχάιμερ.
Πανηγυρισμός της εμπειρίας του ανθρώπου και ταυτόχρονα φαντασμαγορική ματιά σ’ ένα μυαλό μόνιμα γοητευμένο από τον κόσμο γύρω του, το Κάθε πράγμα στη θέση του συναρπάζει τους αναγνώστες με τη χαρακτηριστική ενσυναίσθηση, την πολυμάθεια και την πάντοτε λαμπρή γραφή του Όλιβερ Σακς.
Fiction/Μυστηρίου
Πόθος. Απιστία. Ζήλια.
Μια γυναίκα έχει συλλάβει το απόλυτο σχέδιο εκδίκησης απέναντι στον άντρα της που την απατάει με την καλύτερή της φίλη. Θα το ομολογήσει στον διπλανό της στη μοιραία πτήση της ζωής της. Ο αστυνόμος Νίκος Μπαλής, γνωστός ως «Άρχοντας της Ζήλιας», αναλαμβάνει να διαλευκάνει τη μυστηριώδη εξαφάνιση ενός Γερμανού τουρίστα στην Κάλυμνο και να λυτρωθεί από το παρελθόν του.
Μυστικά και ψέματα.
Πολύ μακριά, σε μια άλλη χώρα, ένας οδηγός ταξί βρίσκει το σκουλαρίκι της συζύγου του μέσα σε ένα αυτοκίνητο που ανήκει στον ιδιοκτήτη της εταιρείας στην οποία ο ίδιος εργάζεται. Πώς βρέθηκε εκεί; Ένας συγγραφέας αλλάζει ζωή και διεκδικεί τον έρωτά του χωρίς ενδοιασμούς.
Ολέθριες επιπτώσεις.
Μια πρόσφυγας αποφασίζει να παίξει τον ρόλο της Ατρόπου ενώ ακόμη ζει με τα φαντάσματά της. Σε μια γειτονιά του Όσλο ένα πτώμα καταλήγει στα σκουπίδια. Ποια αμαρτία διέπραξε όσο ζούσε για να αξίζει ένα τέτοιο τέλος; Και κάπου αλλού η αυτοκτονία μιας πλούσιας κληρονόμου ίσως δεν είναι αυτό που φαίνεται. Ευθύνεται κάποιος από τους πρώην συντρόφους της για τον θάνατό της; Υπέφερε ή οι τελευταίες της στιγμές ήταν γλυκές;
Επτά ιστορίες που πραγματεύονται τα πιο δυνατά ανθρώπινα συναισθήματα και ισορροπούν στο μεταίχμιο φαντασίας και πραγματικότητας μέσα από την πένα του θρυλικού Jo Nesbo.